MI BIK JAMES DOKHUMA

By Mahmuaka Chhakchhuak
|hangthar zinga a tam zawkte chuan James Dokhuma hi a hming chauh kan hria ang a, a chanchin hre mumal lo hi kan tam zawk hial awm e. Chuti chung chuan a Lehkhabu ziak: Thla Hleinga Zan, Irrawady Lui Kamah leh Rilru Far Chhuak tih Lehkhabu leh Lehkhabu dang tam tak a ziak la chhiar lo hi chu kan awm lo mai thei a ni. A tawngkam pakhat – Nelawm tak zuamawm si loh, zahawm tak hlauhawm si lohin i nung ang u. A si, sual si mihring chu an ngeiawm a, a si, tha si chu an khawngaihthlak thung a. Fing si, sual si chu an hlauhawm a, fing si, tha si erawh chu an zahawm em em a ni. Mi kan chawimawi thei lo a nih pawhin i rel lo ang u khai, an hma kan sial sak thei lo a nih pawhin an kawng i dal lo ang u tih phei chu kan hre lar viauin a rinawm.
James Dokhuma te unau hi sawm leh pathum niin tunah chuan kan zinga awm tawh loin an boral vek tawh a, an unau hi mi danglam tak niin an upat dan indawtin an chanchin tlem han sawi ila;
Dar-awt-lo-i: Mizo hmeichhe phai lama lehkha zir hmasate zing ami niin lehkha a zir lai hian hnam aiawha inzaisiaknaah Mizo aiawhin alo tel tawh a, lawmman pawh alo dawng tawh nghe nghe. Hindi leh English a thiam viau mai bawk a ni.
Vanthanga: A ni hi chu naupang laia boral a ni.
Doruma: Ani pawh hi a tlangval tan chauh tihin phai lama lehkha a zir laiin a boral.
Romani: Ani hi hla phuah thiam vanga mite hriat hlawh a ni. A hla pakhat ‘|hal awiin Lelte-pan lenbuang a nghak’ tih phei chu School leh College-ah te zirlaibuah telh a ni. Romani hian hla engzat chiah nge a phuah tih hi hriat ni lo mahsela a hla pakhat vang ringawt pawh hian Zofate chuan kan hre reng tawh ang.
Ngaihdami: Ani pawh hi a unaute ang bawka hla phuah mi niin hla fiamthu lam hi a phuah nual a, chung zinga vawiin thlenga kan la hriat lar chu ‘Chheih rawh khah, a lawi dawn e’ tih hla hi a ni. Naupan pawnto hla leh mi chhungkaw hming lam kim dapa hla phuahte pawh a ching nia sawi a ni. Hnang tah pawh a thiam hle a, Em leh Kho-te pawh awlsam tak takin a tah thin.
Laltanpuia: Ani hi an unau zinga sawi lar ber emaw tih mai tur niin hla phuah mi bawk a ni a, a hlate hi 36 chu chhinchhiah that niin a bua siam a ni nghe nghe. A hla pakhat ‘Aw Sialkhawpui, ka pianna hmun, ka seilenna tlang liai luai’ tih phei hi chu vawiin thlenga kan la sak lar em em reng a ni. Chang khat chauh han tarlang ila;

-- Advertisement --

Aw, Sialkhawpui ka pianna hmun
Ka seilenna tlang liai luai.
Turnipui lenkawl eng ruai hnuaiah hian ka kawi vel a,
Zaleng an tam ka cho rual si loh sumtualan,
Chantawk hmeldi ka vai lung reng a awi thei lo.

Darbani: Ani pawh hi Pathianin talent tha deuh a pein thil a hre thei em em a, a naupan tet lai atanga Sialsuk khuain an ram bawhte chu a thih hma lawk thlengin a kum nen ala sawi chhuak dap thei a ni. ‘Sialsuk Diary’ tih hial turin mi nau neih ni, Vawkte neih ni, inneih ni leh Thli chhe tleh hun te thlengin a theihnghilh ngai lo.
Lalkepa: Ani hi pianphunga rualban chiah lo a ni nain a taima em em a, Inah hian a awm mai mai ngai lo tia sawi thin a ni.
Thangluia: An unau zingah chuan a fing ber mai awm mange tih tur a niin Hindi leh English a thiam em em bawk a, mahni intodelh tum tlat mi a ni. Phaia a Jail tan lai pawhin hotute hmachhawn turin an hmatheh berah a tang thin.
Thanghnuna: 5x11Fts a sang niin Mizopaah chuan a sang pawl tak a ni ngei ang. Infiamna lama tuimi niin kum 1951 ah khan Assam Regiment-a a tan laiin Feikhawh (Javelin throw)ah record alo siam tawh nghe nghe. Mizo zinga Asian Games-a tel hmasa ber nia hriat a ni.
Rohmingthangi: Ani hi chu a unaute dang zawng aia hmelthaa sawi a ni. A hmelthat em avang hian Nurse a zir lai phei chuan sap emaw an ti fo nghe nghe. Laphiar thiam tak niin thenrual kawm thiam mi a ni bawk.
Vanthangi: Ani hi chu a naupan laiin a boral.
Hetiang hi an unau chanchin tawi a ni a, James Dokhuma hi a naupang ber dawttu niin Vanthangi u chiah a ni a, Vanthangi hi a naupan laia a boral avangin amah James Dokhuma hi naupang ber ang pawha sawi thin a ni. An unau zingah hian Laltanpuia leh James Dokhuma te hi Hlakungpui Muala seng luh tel an niin an thlan lung siam a ni. Hrangchhina Chhakchhuak fate zinga pahnihin hetiang chawimawina an chang phak hi an chhuanawm hle mai.
James Dokhuma hian Class V thleng chauh lehkha a zir nain kum 1947 – 1952 chhung khan India Sipai (Assam Rifles)-ah a tang a, chumi chhung chuan Hindi leh Gurkhali tawng a thiam hman hle a. Sipaia a tan lai hian Education Inspector-ah a tang thin bawk. Sipai atanga a ban hnuin kum 1954 atangin St. Paul’s High School, Aizawlah Hindi & Vernacular zirtirtuah a tang a, chumi hnuah Aijal Community Development Block-ah Sanitary Inspector hna a thawk leh bawk a ni. MNF Party alo din khan kum 1961-ah a zawm ve nghal a, Signatories 64 zingah a telin Ramhnuai lamah pawh MP atan leh Deputy Speaker atan thlan a ni. March 14, 1968-ah Puilo rama Serlui an tih mai, Luite pakhatin Tuivawl a zuk finna hmun takah hian LMG-a kah a niin 303 Rifles chuan a malpui ding lamah kah leh a ni bawk a. Chumi hnuah a kiu kual lai takah kah leh a niin, thisen chhuak a tam avang hian amah ngei pawhin thi ngei turah a inngai hman hial tawh a ni. Rifle hmanga leng lawp khawpin an han kap leh a, a bawkkhup chu ‘teriama sala’ tih pahin vai sipai pakhat chuan a han kap leh dawt mai a, amaherawh chu, Pathianin a hum a ni ngei ang a, a zak hnuaiah silaimu chu kalin a taksa a fuh lo hlauh thung.
Hetianga hliam nasa tak a tawrh lai hian amah kaptu sipai zingah chuan a hmelhriat pakhat hi alo awm hlauh mai a, amah chu Havildar Kharke a ni. Ani chuan James Dokhuma chu a hmel a hmuh veleh ‘School Master a ni reng mai, engah nge ramhnuai lamah te chuan i kal ve ni? a ti nghal a, tichuan a taksa hliamte chu a theih ang angin an tuamsak a, a taksa pum maiin thisen hlir maiin bual avang chuan amah ngei pawh a chau tawh hle a ni. Tichuan March 15 ni chuan nilengin a tlukna hmunah chuan a awm a, March 16 niah chuan vai sipaite chuan chhawmin 5 Kms laia thui tur hi amahin a kal nghe nghe a, Dulte atangin Kawlkulhah India Sipai Post Bunker chhungah an riah tir a, a hmelhriat Mizo pahnih, Hav. Major Kapzawna leh Compounder Zama te an lo awm ve hlauh bawk nen chuan harh deuh sawtin a inhria a, a tukah Helicopter hmanga Aizawl phurh thlak niin A/R Hospital-ah admit nghal a ni. Silchar Jail, Nowgong Jail leh Guwahati District Jail-ahte kum thum zet a tan hnuin June 21, 1971-ah chuan Jail atanga chhuah a lo ni leh ta a ni.
Guwahati District Jail-a a tanna Cell No. 1 bangah hian lo tang hmasate chuan Lord Byron-a hla ‘Eternal spirit is the chainless mind’ tih an ziak hi a hmu a, chu chuan lehkha ziak turin thinlung a neihtir phahin vawiin thlenga chhiar la hlawh tak ‘Thlahleinga Zan’, ‘Khawhar In’ leh ‘Rinawmin’ tihte hi Jail chhunga a awm laia a ziahte a ni. Jail atanga a chhuah hnu lawk kum 1973-ah E. Lungdarah zirtirtu hna a han thawk a, chutah pawh chuan Zoram Tualto Kohhran Chanchin tih bu a ziak a, |AWNG UN HRILHFIAHNA bu a ziah zawh tawh chu March 31, 1973-a Lungdar khaw kangah khan a kang ral vek a, a bul atanga tan lehin kum 1981-ah a ziak zo thei leh hram a. He |AWNG UN HRILHFIAHNA hi vawiin thleng pawha chhiar hlawh tak niin a hlutna ala pangngai reng a, phek 536 thleng a awmin lehkhabu chhah tha tak a ni a, vawi sarih lai chhut nawn tawh a ni bawk.
‘Mi bik’ a nihna hi kawng tam takin sawi tur a awm ang a, tun atan chuan Thu leh Hla lama ‘Mi bik’ a nihna chauh hi han sawi ila. James Dokhuma Lehkhabu ziakte hi 42 nia hriat a ni a, hla pawh hi sawm li vel bawk a phuaha hriat a ni. Article pangngai tak hi 461 lai a ziak nia hriat a ni bawk. A kutchhuakte reng reng hi vawiin thleng pawha ngaihhlut a la ni reng a, a kutchhuak Lehkhabu hmasaber Thlahleinga Zan phei hi chu kum 1968 kum bul lama Nowgong Special Jail-a a tan laia a ziah niin a ziah zawh hmain Guwahati Jail-ah sawn a ni a, chumi hmunah pawh chuan ziah chhunzawm zelin a ziah zawh hma hian ‘Rinawmin’ tih leh ‘Khawhar In’ tih lehkhabute chu a han ziak leh rih bawk a. A chang chuan Nilum ai chung tein a ziak bawk a, a rem dan danin a ziak a ni ber mai. Heng a lehkhabu pali kan han sawi ringawt pawh hi a kutchhuak awmchhun lo ni ta pawh nisela James Dokhuma hi Zofate zingah a dinhmun ngai rengin a awm tho awm e. Zikpuii Pa phei chuan |AWNG UN HRILHFIAHNA a ziak avang hian ‘Father of Mizo Lexicography’ tia koh tlak a ni hial a ti nghe nghe a ni.
Heng a thuziak avangte hian chawimawina pawh engemaw zat a dawng a; March 15, 1985-ah khan Padma Shri Award hlan a ni a, kum 1986, 1988 leh 1991-ah te khan Lelte Weekly chuan Best Writer atan an lo thlang tawh bawk. A thuziak avang vek hian The International University, California, USA chuan April 10, 1998-ah khan Doctor of Philosophy (Ph.D) an lo hlan tawh bawk a, kum 1998-ah bawk hian Sahitya Academy chuan Bhasa Samman Award an lo hlan tawh bawk a ni.
Nungcha humhalhna lamah pawh hmahruaitu a niin, nungcha tihhlumna hmanrua ber Silai chu sorkar hnenah hlanin hetianga Sorkar hnena hlan hmasa ber hi a ni nghe nghe. Chawimawina a dawn zawng zawngte hi tunah hi chuan kan sawi kim seng lo ni mai teh se. A kutchhuak lehkhabu thenkhat; Chawngkhum Dan Tlang Huat Loh I & II (1981 & 1982), Hmeichhia leh Mipa Indona (1992), Finna Hmahruai (1980), Kham Kar Senhri (2005), Lonesome Cowboy (1990), Note on Mizo Idioms & Phrases (1983), Tumna chu a hlawhtling thin (1976) tih bute kha chhiar tur la awm tak maw le?
Hetiang taka Mi bik kan nei hi Zofate kan vannei hle mai a, vawiin hunah amah chu kan zingah awm tawh lo mahsela thangtharte hian kan chawimawi zel a tul awm e. A kutchhuak lehkhabute hi kan humhalh that a pawimawh hle a, hnam rohlu pawimawh tak a ni tih hi kan hriat reng a tha awm e. Kan hnenah kum 75 chhung chauh a lei taksa chu awmin kum 2007-ah min lo boral san tawh mahsela a kutchhuak Lehkhabute avang erawh chuan ni tinin kan hnenah a cheng reng fo ang a, James Dokhuma hi a nung reng fo ang.

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More