MI ZO TAWNG THAR (Mizo |awng Thar)

T.C Jo nun sanga

Mi then khat in Mizo tawng hi a la piang lo, a piang mek a ni, an ti a, hnial lo phawt ang. A piang tawh a nih pawh in, a pian belh mek a, a pian belh zel dawn tih hi pawm phawt mai i la, a hah dam thlak awm e. |awng piang mek ah hian ziak mi te leh chhiar tu te hian rilru zau tak kan put a pawi mawh ta hle a; men kan tih zauh pawh a ngai ta hle ni in a lang. Fimkhur tawp kan chhuah e rawh a ngai thung. Kan thlah za len lutuk ang a, kan men a zau lutuk ang a, Mi zo tawng mawi em em hi kan ti suak bak, chi chawm khaw lo zo ang tih a hlauh awm a, kan ven reng pawh a ngai dawn chauh a ni.
Mi tha hnem ngai zual ten ( ti ta i la), theih tawp chhuah mek in English Grammar a tang in, beh chhan a hmang in, Mi zo tawng ziah dan leh hman dan thar an rawn thar thawh mek a. Mi zo tawng tan a an in pek na leh tai mak na a ro pui a; fak loh rual an ni lo ang. Hei tak hi, tawng lama duh tui leh hum halh duh a, ziah dik leh hman dik dan zawng mek te hian, mi tha hnem ngai leh zir bing mek te thu leh hla hi, beng leh mit hup san lo hram ni se. An thu hla kan mau sam ngawt a nih chuan kan ti fuh lo thei khawp ang. Ral khat a tang a thlir sa tliah mai lo in; beng leh lam tal dawh in, mit siai pah tal a kan chhiar ve ngei hi tih mak mawh a ni phawt mai. Kan chu tih rual chuan, Mi zo tawng mawi leh chhuan awm tak hi, grammar thu rin chak tak hian a bawh bet ang a, thu mal phel darh sin, chin leh ki kawi avanga a mawi na a hloh hlen kan phal tur a ni lo ang.

Mi thenkhatin Mizo tawng hi a la piang lo, a piang mek a ni, an ti a, hnial lo phawt ang. A piang tawh a nih pawhin, a pian belh mek a, a pian belh zel ang tih hi pawm phawt mai ila; a hahdamthlak awm e. Tawng piang mekah hian ziakmite leh chhiartute hian rilru zau tak kan put a pawimawh hle a, men kan tih zauh pawh a ngai ta hle niin a lang. Fimkhur tawp kan chhuah erawh a ngai thung. Kan thlah zalen lutuk ang kan men a zau lutuk ang a; Mizo tawng mawi em em hji kan ti suak bak, chi chawm khawlo zo ang tih a hlauhawm a, kan ven reng pawh a ngai dawn chauh a ni.
Mi thahnemngai zualten (ti ta ila), theihtawp chhuah mekin English Grammar atangin, beh chhana hmangin Mizo tawng ziah dan leh hman dan thar an rawn thar thawh mek a. Mizo tawng tana an inpekna leh taimakna a ropui a; fak loh rual an ni lo ang. Hei tak hi, tawng lama duhtui leh humhalh a, ziah dik leh leh hman dik dan zawng mekte hian, mi thahnemngai leh zir bing mekte thu leh hla hi, beng leh mit hup san lo hram ni se. An thu hla kan mausam ngawt a nih chuan kan ti fuh lo ang. Ral atanga thlir satliah mai loin; beng leh lam tal dawhin, mit siai pah tala kan chhiar ve ngei hi ti mak mawh a ni phawt mai. Kan chu tih rual chuan, Mizo tawng mawi leh chhuanawm tak hi grammar thurin chak tak hian a bawhbet anga, thumal phel darh, phel sin, chin leh kawi avanga a mawina a hloh kan phal tur a ni lo ang.

Mizo tawng thar kan sawi turte hi tunah pawm thei rih lo mah ila, loh theih loha pawm hun chu a la thleng ngei dawnin a lang. |halaite reng hian an hmang uar tawh mai. Sawi leh hrilah mai ni lo, ziak thlengin an an hmang tawh si. Mizo tawng thar hi sawi sen rual pawh a ni tawh lo ang. Khai mah aw.
Shylo – Sailo, Lalkaya – Lalkaia, Shena – Sena, Cakay – Chakai, Tecury – Tekuri, Lalcury – Lalkuri, Wrehthley – Renthlei, Ateyi – Ateii, Wralte – Ralte, Tlaoo – Tlau, Poyte – Pawite, Cwngthoo – Chawngthu, Pooyteii – Puiteii, Teboyhi – Tebawihi, Kymteii – Kimteii, Pee Cee – P.C, Mapooyi – Mapuii, Boyhteii – Bawihteii, Elary – Lri, Caiciak – Saisiak, Caypooy – Saipui, Vhoongi – Vungi, Colney – Kawlni, Bee Eesy – Bsi, Mamy – Mami, Syamlyana – Siamliana, Hryatyra – Hriattira, Canglyana – Changliana, Zyrtyri – Zirtiri, Tymoya – Timawia.
National Book Trust of India thawktute nen kum 2009-a hun kan hman tumin Prof. Khiangte-in, Sena tiin min ko a, NBTI staff-ho chuan, ‘Shenaji’ ti ngatin min ko pek. Sawi tur a tam phian.
Hengte pawh hi –
“I va ho mei mei, ti rah ka tih chu tih mei tur = I va ho mai mai, ti rawh ka tih chu tih mai tur.” “Meien bei hi ka duh zang a ni lau = Maian bai hi ka duh zawng a ni lo” “Mwng pauh nu = Mawng poh nu” “Anna nun nam min kei ang che, Neng hletin ke lo wm = Enna nun nem min kai ang che, Nang hlatin ka lo awm” “Lalpe chu min vengtu a ni a, Ka tlechhem lo veng = Lalpa chu min vengtu a ni a, ka tlachham lo ang” “Kai chu sikul kal mei mei ke paih lau = Kei chu sikul kal mai mai ka peih lo”. “Meng khwng theng kem ka them lau = Mangkhawng thangkam ka thiam lo”. Saptawng alphabet ‘a’ leh ‘e’ kan hman rim luat vang a ni thei ang em ? Hetih rual hian ‘pa’ (father) hi chu an lam dik viau lawi.
Tunlai huna Kohhran tawng hi Mizo tawng thar huangah kan senglut mai dawn lawm ni? Mi hmasate khan hetiang Mizo tawng, hnam dang fahrin tawng kal dik lo niawm tak hi an hmang khut khutin ka ring lo. – “Inkhawm tanna kan nei ang a, Pathian thu chhiana ka neih zawhah sawi zauna ka nei leh ang a, Pathian fakna hla sak-hona kan nei ang. Pathian hnenah tawngtaina ka neih zawhah tanna nei turin tantu kan ko ang. A then phei chuan, ‘tantu kohna kan nei ang’ an ti hial thin.
“|antuin tanna a neih zawhah kan Upain tawngtaina neiin thawhlawm hlanna a neih zawhah Thuhriltu kohna kan nei ang a. Ani’n Pathian sawina a neih zawhah banna hla sakna neiin, Lalpa tawngtaina sawi rualna kan neih zawhah inkhawm kan bang dawn nia”.
Inkhawm banna nei pawh an awm mek awm e. Kohhran chauh ni loin, YMA pawh kan hlah thiang hauh lo ang. Anni pawh hian tawng an duhtui loin, platform chang tam apiang hian kan tawng mawina leh dikna hi an namnul emaw tih tur a ni, ti ila, a sual awm lo e. Mi thenkhat tawng duhthawh deuhin, “Mizo tawng mawi tak ti chhetu chu dawhsan chang tam leh ngah ber, Kohhran leh NGO-te hi an ni” tia an tlak bawrh bawrh hi a dik lo tia phat rual a ni lo ang.
Kan sawi tak, Mizo tawng thar, dik lo tih dawna ni meuh si lo, dika pawm rual ni si lote hian Zofate min run mek a. |awng dik lo hian a dik zawk a bawhbet mek ti ila thu uar, thu ba sa ngam kan ni lo mai thei. Mi puitling tak tak, platform’ (dawhsan) chuang tam tam hian an hmang nasa em em a, an tawng hman dan ber a ni ta si. Pooyte han tih pawh hian min hneh thui viau a lo ni; Thu leh Hlaa National Award hial dawng tawh mi pakhat pawhin a hla chhamah Puite tih turah Pooyte tih hi a hmang zu nia. Kan pawm lo a nih pawhin do kher loh hi a him zawkin a rinawm. Do loh tur do hi, kan do-ate kan ti pun lun zaw lel thei tlat. Do loa, a dik zirtir leh hrilh erawh kan mawh a ni. Tu mah kan dem thei lo ang, keimahni theuh in enfiaha fimkhur erawh a tul hle.
Mizo tawng thar chu i han theh thla zel teh ang aw. Kan la pawm tlang lo hle tih chu a chiang sa, mahse, hriat loh karin min lo hneh thui hle tih hi phat rual a ni lo ang. A chhan chu thu leh hla khawvela hnuhma hnutchhiah tawh leh hnutchhiah mekte thu leh hlaah hian rin loh deuhin ka hmu leh nawlh thin. Ka ngam tlak thenkhat phei chu, ‘nang meuhin hetiang i hmante chuan, thangtharte kan hneh lo lutuk dawn asin’ tiin ka khak nghal chawk. |awng ka cheh thlawn ngai lo hi, ka lawm thin.
Beidawng tur erawh kan ni lo ang, kan duhtui zel tur pawh a ni. Chhuan lo kal zelah hian tawng duhtui tak tak kawh sen rual loh an awm reng, tih hi kan theihnghilh loh a tul hle ang. Vawi khat chu kan zin kawngah Thenzol kan thleng e, tiin family group-ah thlen chin ka sawi a. M.A.L hruaitu i nia, ziah dik loh vengtu tur berin hetianga i ziah dik lohte chuan, hruaitu ni tawh suh, tiin ka fanuin min khak zek. Ka zak chem chem mai maw le.
Ni e, Mizo tawng piang thar mek hi, en zui leh zuai ang aw.
Nau hrai bawm – Hmeichhe hnute, Tisa lian – Taksa, ruangam lian a ni hran lo. Meng Sodom, meng tisa, rilru edom – sual lam hawi, hmel edom – hmeltha lo, Edom ram thil – khawvel thil, vawih bawm – mawng, nuamtinrem – mipa serh, zahmawh, meng kanaan – meng lerh, melh hnuai, chhur – awm ang lo, , nikhua lo, ni thlawt lo, rilru leh mitmeng kalvari – thatna lam hawi. Vawk zawng lukhum – lukhum hmai hawng, vilh valh – enkawl. Lali hi ka ngei zwng a – Lali hi ka ngai zawng a, he damdawi hi ka ngaih zang tak – he damdawi hi ka ngeih zawng tak, zwng ruel – zawng rual, Nghel ruel – nghal rual, cwngzwng – chawngzawng, cwngkwr – chawngkawr, ngeu ruel – ngau rual. Lailung leh khavel – leilung leh khawvel, kwng lei ho – kawng lai ho, lai verh – lei verh, leirawk tumbu – lairawk tumbu, sephai – saphai.
Heti a nih hrim chuan; lawi hi min la dah ‘lai’ sak ang a, bawng nise an la ti ‘bang’ ang ; kan ran vulh duhawm tak sial pawh hi min la tih ‘sal’ sak ang tih hlauhawmin. Mi tlaw chem bal din, mi tlaw chem bo din, mi tlaw thil dawng sawng ang chauh, han tihte hi tawng tharah chuan, a mawi tih loh rual a ni lo ang.
Mihring hming pawh an hlah chuang lo – ‘Zon’sanga – Zonunsanga, Lan’tluangi – Lalnuntluangi, Lan’sanga – Lalnunsanga, Lan’changa – Lalnunchanga, Laldo’mi – Lalduhawmi, Va’lzawnga – Vanlalzawnga, Lan’mawii – Lalnunmawii, Lalengmawii – Le’ngmawii, Fa’kimi – Famkimi, Lan’puii – Lalnunpuii. Chu mai a ni nem, Lalhmingmawii leh Lalhlimmawii pawh Lim’mawi an ti thar leh zel zu nia.
A nih loh leh, a hnuaia tawng kau chheh hrang hrang, tunhma zawnga thil ni lo lam (negative) sawi nana kan hman reng thinte hi en leh thuak ang aw. Tunah zawng, ziak mi, thusawi mi, mi lar leh mi changkang tak tak, vantlang chunga leng nia kan ngaihte’n an hman pawlh ta bawrh bawrh mai si a. Mi hmasate kha chuan hman pawlh loin, a nih dan tur ang thlapin an hmang asin le ! Heng tawng hman dik loh hi Mizo tawng thar atan kan pawm thei meuh ang maw ? Lehkhabu tha zual (Book of the year top 20) ah pawh hmang pawlh bawrh bawrh an kat nuk ta ve ang. Kei zawng, dikin ka hre thei mawlh lo.
Heng tawng kau chhehte hi – A bilha tho lo – a bilha tho tha, bawnra lo – bawnra, chiang kuang lo – chiang kuang, fum fe lo – fum fe, ni khua lo – nikhua, tawm kai lo – tawm kai, chiang nial lo – chiang nial, duai dim lo – duai dim, hawih hai lo – hawih hai, na mai lo – na mai, niam nai lo – niam nai, uan thu lo – uan thu nise, uangpui chang lo – uangpui pawh chang tai la, zik tluak lo – zik tluak, sawng saw hlawt lo – sawng saw hlawt, zak thei lo – zak thei. Sawi tur a la tam awm e.
Tlang Kawmna : |awng hi pawisa ang a nia, a nung a, a che reng a. Chuvangin tawng thar piang mekah hian men kan tih zau thiam a tul khawp ang. Eng ang pawhin duh tuiin, uluk hle mah ila; kan tu leh fate khawvel hi a zauin a zim em em tawh a, an tawng thar hman hian ni tin, kar tin, thla tin, kum tin min hneh telh telh dawn niin a lang. A dik leh tha zirtira hrilh erawh kan zaa mawhphurh a ni. Heng tawng thar leh tawng dik lote hi, mi lar leh mi hmingtha leh mi changkangten lek lam viau mah se, kan thu leh hla huang, fim taka luang mek a pawlh nut kan phal tur a ni lo.
“A u, a u, a u ang e aw = Ka u, ka u, ka u ang che aw. A a, a a a = A a, a a a (fin hun nei loin a a chhen mai), A u, a u a (Kawmthlangah sihal a u a u mai), A u, a u a u a (A u chu a u mawlh mawlh mai) Han i hram atan a that nen, ka i hman tan gang lo. Kan Mizo tawng tak hi chu aw, min petu hi fak nawn loh rual a ni lo. A mawi a, a hausa a, famkim lo mahse, a kim viau. Chhuan tlakin a chhuanawm a ni.