Mizote leh chhiah pek

Byb Hmingi Pa
MINECO

-- Advertisement --

Kan pi leh pute hun laia chhiah dinhmun
Hman laiin kan pi leh pute khan khawtlang inrelbawlna leh inawpna fel tak an lo nei a, Lal neiin mumal takin an lo inawp khawm thin a. Mipui ten an tih ngei ngei tur kalphung nghet leh nunphung engemawzat an nei a, chung zinga pawimawh tak chu chhiah chawi hi a ni. Kan pi leh pu ten hnam dan leh chhiah an lo neih pawimawh deuh deuh te chu:
Fathang : Fathang hi loneituin a buh thar atanga Lal hnena chhiah a chawi a ni a. Hman laiin ram zawng zawng hi lal ta vek a ni a, chu lal ram chhunga miin lo a neih chuan chhiah atan a buh thar pek a ngai thin a. Dan naranin Fathang hi buhhum tin ruk a ni deuh ber a, buhhum aiah cheng hnih an la thin bawk.
Sachhiah : Miin sa a kah emaw, a awh emaw ramsa engpawh a hawn chuan a dar vei lam chu lal a pe tur a ni, chu chu Sachhiah a ni. Miin Sachhiah hi lal a pek loh chuan a hrem nan cheng sawmli chawitir tur a ni.
Khuaichhiah : Miin ramhnuaia mi khuai a lakin khawizu leh khawithlar chu lal hnenah a pe ve thin tur a ni, chu chu Khuaichhiah an ti.
Chikhur chhiah: Hman laiin Chi a vang em em a, Chi zawngin hla tak tak kal a ngai thin. Miin ram hnuaiah Chi awmna hmun a hmuhin a Chi lak chhuah atangin lal hnenah Chi a pek ngei a ngai thin a, chu chu Chikhur Chhiah an ti a. Lal chu ram neitu a nih avangin Chikhur chhiah hi an pe thin a ni.
Heng bakah pawh hian hnam dan leh chhiah dang neuh neuh te pawh a la awm a, chungte erawh chu sawi vek tawh lo mai ila. Vailen hma khan Fahlam(Falam)ah khian Chawnbika, Halkha lal a awm a, a lal em em mai a, Mizorama Sailo lalho pawhin a hnenah chhiah an chawi thin a, thubuai harsa deuhte chu a hnenah an thlen thin an ti. Kum 1870-ah Silchar Bawrhsap Ware Edgar a chuan Tlawng dunga vai dawrkai zawng zawngte chu Mizo lal Suakpuilala hnena chhiah chawi turin thupek a chhuah a. Suakpuilala khuate hian heng dawrkaite hnen atang hian kum tinin vaipuan tial, chiseh, bungbel leh thil dangte chhiah atan khawnin an la khawm thin a. Tin, British sorkar awpna hnuaia kan awm hun chhung kum 1890-1947, kum 57 chhungah pawh khan British sorkarin chhiah chawi tur a tih ang angte kan lo chawi ve tawh thin bawk a ni. (Mihrang leh Sahrang by A. Thanglura).
Tunlaia chhiah chi hrang hrangte:
India sorkar hian khua leh tuite hnen atangin chhiah chi hrang hrang a la a, chung zinga kan hriat lar deuhte chu Corporate Income Tax, Personal Income Tax, VAT (Value Added tax), Excise Duty, Land Tax, Tax on Transport Vehicle, Property Tax, Tax on Gambling business, Service Tax, Customs Duty, Wealth Tax leh a dang engemawzatte an ni a. Chhiah hi hlawm lian tak tak pahnih Direct Taxes leh Indirect Taxes-ah te then an ni.
Direct Taxes hi sum lak luh emaw hausakna emaw atanga chhiah lak hi a ni a. A hun bi a pung chho zel a ni a. Direct Taxes-ah hian chhiah petu inthlak emaw, midang hnena hlan chhawn emaw a rem ve lo va, a petu pangngaiin pek reng thin a ni. Direct taxes thenkhatte chu Income tax, Property tax, Corporate tax, Wealth tax te an ni. Kum tin Revenue department a leiman kan pek thin leh AMC a property tax kan pek thin te hi direct tax an ni.
Indirect Taxes hi bungrua emaw hnathawh emaw atanga chhiah lak Sales tax, Value Added Tax, Excise duty, Custom duty, Service tax etc. te hi an ni a, a hun a zirin a danglam thei a, midang hnenah hlan chhawn theih a ni. Dawra kan thil leinaah te, Hotel leh Restaurant kan chawlhnaah te, bungraw lian tham motor etc. kan leinaah te tax an lo la thin a, hei hi indirect tax a ni a.
Indirect tax chu Central sorkar emaw state sorkar emaw in kha bungrua bik atana VAT, Excise duty leh chhiah dang lak tur a bituk kha bungraw manah belh nghal a ni thin a. Chung tax zawng zawng an belh tel hnua chu bungraw man chu Maximum Retail Price (MRP) tih a lo ni ta a. Consumer ten thil/bungrua kan leiin VAT/Excise duty chu a leitu mipuiin kan chawi vek a, sumdawngho chu a lo la khawmtu an ni ta a ni. Entir nan, Biak ina inkhawmnaah thawhlawm kan thawh thin a, Thawhlawm khawntu an awm a, chungho chuan mipui hnen atangin thawhlawm an la khawm thin a, thawhlawm thawhtu chu mipui an ni. Chutiang chiah chuan VAT te, Excise duty leh indirect tax dangte hi a chawitu tak tak chu mipui an ni. Sumdawngin sorkarah chhiah a chhun luh tam chuan mipuiin chhiah an pe tam tihna a nih chu.
Mizoram budget leh chhiah chawi:
February 13, 2023 Thawhtannia Assembly Budget Session-ah 2023-2024 Mizoram Budget chu Rs 14,209.95 crore a ni tih kan hre ta a. Budget atang hian Rs 11, 486. 63 crore hi revenue atanga hmuh tum a nih thu kan hmu a. Revenue head a sum hmuh tum hi chhiah chi hrang hrang lakkhawm atanga hmuh tur a ni dawn a ni. He mi atanga Rs 1084. 29 crore hi State’s Own Tax Revenue atanga hmuh tura beisei a ni a, State’ s Own Tax Revenue hi State-in Direct Tax leh Indirect tax atanga chhiah hrang hrang State GST, Property tax, Capital transaction, Commodities and  Services tax, Vehicle tax, Land revenue, Excise duty, Sales tax, VAT leh a dangte atanga a lakkhawm hi an ni.
Rs 1084. 29 crore atang hian Rs 865. 00 crore hi State GST(Goods & Services Tax) bik atanga hmuh tur a ni dawn a, a bak Rs 219. 29 crore hi VAT (Value Added tax), Excise Duty, Land Tax, Tax on Transport Vehicle, Property Tax, Tax on Gambling business leh a dangte atanga hmuh tur a ni. State sorkar chuan VAT, Excise Duty, Sales tax leh a dangte atangin Rs 219. 29 crore khawn khawm tur hian hma a lak a ngai ta a. Tuna Mizoram chhunga Winery atanga Excise duty leh VAT lak tur pawh hi Mizoram budget-a lut tur a ni, heng Winery-a VAT leh Excise duty te hi Winery neitu emaw Wine Vendor ten emaw an hlawkna (profit) atanga an pek tur ni lovin, an mahni dawrtu mipui (customer) te hnen atanga an lakkhawm tur Indirect tax kan tih kha a ni.
Mizote hi kan pi leh pute atangin kan tih tur chinah chuan dik tak leh fel taka mawhphurhna hlen chhuak thin, chhiah chawi chungchangah pawh a hun laia thuneitu, lal an ni emaw, sorkar an ni emaw, thu chu a hautak deuh leh a rit deuh a nih pawhin tha taka zawm thin kan ni.
Hun a lo kal zel a, hnam dangte nena kan inchen pawlh leh kan khawsakho tam tak hnu hian kan rilru puthmangte pawh a danglam chho ve zel a. ‘Sem sem dam dam ei bil thi thi’ ti a nunze mawi taka nung thin te kha ‘Sem sem thi thi, ei bil dam dam’ tih nunin kan nung ta emaw tih tur kan lo ni ta. Kan ram dinhmun enin ban phak tawk apiangah hian hleihluak taka hlawk tum leh hlawkna a nih dawn phawt chuan engpawh tih hreh lo, Pathian pawh hlau lo, mihring pawisa bawk si lo te hi an tam ta hle niin a lang a. Hei hi Mizo nunphung leh zia reng ni lovin min chimtu hnamdangte nunphung leh ze tha lo kan zir leh lak chhawn niin a lang. Kan ram hma lam hun hi tuna mite kuta awm hi a ni, Mizoram hi hlemhletna awm lo ram nuam leh chenna tlak ram ralmuang, hnam dangte tan pawha entawntlak leh awm ve chakawma siam turin nang leh kei hian mawhphurhna kan nei e.

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More