By Ruatfela Nu
Ni 04. 07. 2023 khan Conference Hall, Aizawl Club ah “Discussion on Sustainable Development on Road Construction In Mizoram” tih programme kan nei a. Sawmnaah chuan “Environment Conservation Discussion-a tel tura sawmna” kan ti a, kan uar hle a ni.
He programme lo chhuah chhan chu- Centre for Environment & Social Justice (CESJ) General Secretary-in NHIDCL site office, Thingsulthliaha an dawhkan a chum bur vang a ni. Ni e, member kal ve pawhin a lo chum ve ngei a lawm, thei tui vawt min chhawp pawh a vawr suau a.
Ni 15, April 2023 khan Tuirini lui fintu, Sakei lui zau leh Zawlzau zaua kuthnathawktu, Thingsul Tlangnuam leh Keifanga chhungkaw 50 zet kan kawm a. NHIDCL enkawl, NH-06 (Seling-Zokhawthar) kawng laih vungin an leilet lo, an nul, an banhla, zawngtah, thingthupui, khanghu leh phuihnam huan leh an sangha dil a tih chhiatsak vek a. “Heng mite hian compensation chengkhat pawh an hmu lo a. A chhan chu heng an huan lo ramte hi kawng kama awm a nih loh vang a ni. Nimahsela NHIDCL hnuaia contractor hrang hrang kawng laih vung, fur ruah sura chirh diaka changin a chim chhiat sak vek a. |henkhat phei chu khawchhunga mahni in luma pawh awm ngai loa ram riak kumtluana a sura sa hnuaia thlan tui far zawih zawiha an tu leh fa, an tuchhuante thlenga eizawnna nghet tura an sual chhuah a ni a. A tuartu tan lo chuan a natzia hriat thiam phak rual a ni lo.
He mi ni hian NHIDCL te kawng laih tuartu, Tlangnuam paho Sakei Banglaah kan kawm hmasa a, Keifangah chhoin ka thianpa inah patliang rual kan kawm leh a, an kut phah thap hrep hrup te, an hna thawh kawr hak chul ram ang maia da rap tawp te, an thawhrim vanga an hmel pawr leh fip tak te, kan laka an inthlahrunzia leh beiseina an neihsan siziate kan hmuhin kan thinlungin a tahpui a ni. An tawrhna hi mihring tawrh luih tir a ni a, an tawrhna hi mahni mihring puite tawrhna/chhiatna tur engah maha ngai lotute vang a ni a, a thinrimthlak lehzual a ni.
Keifang atanga Aizawl lam pana kan chhuak chu motor khalhtu, kan GS kan be tawng zo lo. Kuthnathawktute tawrhna tawmpuiin a ngawi ngal mai a, a khat tawkin a thaw leh hawk thin. Kei angin experience a la nei si lo a, thinurnain a khat a, a rilruin NHIDCL office thlen huna a tawng dan tur a ngaihtuah pawh a ni mahna.
NHIDCL site office, Thingsulthliahah hian kan RTI chhanna ngaihvena kal kan ni a. General Manager hoin engineer 10 rualin chhun chaw fak chawlh an lo nei hlauh a. An ni 10 chuang an ni a, keini 3 nen an dining hall dawhkan lianpui kan kil a. Kan information duh, RTI dan hmanga- Mock disposal plan/spoil bank, Environmental Impact Assessment (EIA) Environment Management Plan (EMP) Resettlement Action Plan (RAP) tih a ni em, Environmental/Forest Clearance an nei em tih kan dil, regional office Tuikhuahtlangin helaia min refer vanga kal kan nih thu kan hrilh a, (Development hna thawh dawna environment dan leh hrai zawm ngei ngei tur hi NHIDCL hian an zawm lo tih kan hre sa tho) a engmah hmain an pha mar zung zung a, a peh helna ngawt an zawng a, an dawheh lutuk kan GS thinrimin a tuar ta lo, “Environment dan leh hrai in zawm loh vanga lo neitute tawrhna kan rawn ngaithla zo chiah,” tih pahin an dawhkan a chum ta bur mai a. Vai ho an tam si a, an kawr ban an hlim, an kawh rawn ta luih luih mai a. Ka nau an kawk lai thla hmeh khat chiah ka click a, ka kai chhuak ta a ni.
In kan thleng a, muang leiah ka thinur ve dawn chauh a, zanah ka mu a, ka inngaihtuah lungpuam tawlh tawlh a. Vai hoin kan GS an kawh rawn lai thlalak leh a chhan ziakin social media site hrang hrang kal tlangin Mizo mipa ho hnenah ka leiko ta a ni.
Zinga whatsapp text ka hmuh hmasak ber chu – Dr. Vanlalthlana (Mathlantea) ZPM MLA in “Nu Chhuang, thlapang suh, mipa ka awm a lawm, Politician ka nih ang ni loin, Environmentalist ka nih angin kan Environment humhimn turin i bulah ka ding zel ang. A tul ang zelin an dawhkan lo deuh chum turin kan kal leh ang,” tih a lo ni chhek mai a. Mizo mipa a awm avangin lawm vangin ka tap ta a ni.
CESJ-a kan adviser pahnih, Dr. Vantea PUC, pandemic laia Rt PCR khawl lalpa leh Dr Madina MZU, Lirnghing leh leimin lalpa ten min rawn thlamuan bawk a. NHIDCL leivung paih duhdah, eng hnim mahin a to hnan hmaa min fan pui hmasa ber, ZR Thahmingliana Entrepreneur pawhin “Nu Chhuang, i bulah ka ding zel ang” a ti bawk a, ka thla a muang ta a ni.
Tichuan, thil thlen atanga a ni thumna, Ni 18. April 2023 ah chuan NHIDCL site office-a an GM kawm nawn tur chuan Mizo mipa, patling rual nen kan thawk tha leh a, Tlangnuam, Seling leh Keifang lama lo neitu tam takin min tawiawm bawk a. A tawi zawngin vai ho chu tui ang an lo nem ta duai a. An kawng laih vungin kuthnathawktute lo nghet a tih chhiatsak, CESJ leh NHIDCL team-in en fiah dun tura inremna te kan ziak a. (Team pahnihte hian hmun thenkhat chu kan enfiah tawh nghe nghe) chhun chaw min siamsak an tum a, ka duh lo.
Chu mai chu a la ni lo a, NHIDCL regional office, Tuikhuahtlang atangin Mathlantea an lo bia a, Executive director, induh leh chapo em em thin chuan kan Environment chungchangah expert hrang hrangte nen committee din a, hmalak ho a duh thu a lo hrilh a. Mathlantea Environment hriatzia leh, Mizo zingah kan Environment tlusawp mek veia lungkham an tamzia a hre lo deuh a ni mai thei a. Tin, CESJ hi chuti mai maia ani koh kal theih kan ni lo bawk a. Executive director, NHIDCL duh dan ni loin, CESJ duh dan zawkin kan sawiho ang kan ti a. Thla thum hnuah CESJ mithiam rual duh dan chiaha programme siamin kan sawiho ta a ni.
“Discussion on Sustainable Development on Road Construction In Mizoram” neiha mi pawimawh ber berte chu- Kum 1999-a detail project report (DPR) siam zawh, kum 2000-a laih tan, World Bank kawng (Mualpui-Lunglei) laih dawna kan Environment him nana theitawpa uluka Environmental Impact Assessment (EIA), Environment Management Plan (EMP) leh Resettlement Action Plan (RAP) ti tute: Prof Lalnundanga Registrar, MZU, (Prof Lalnundanga hi ka inhrikthlak khum ngun hle a, a changin biak in kawtah a changin MZU a office lian puiah) Dr. Lal Rimawia GZRSC, Laltanpuia JD (QAC)H&TE te leh, World Bank ipte pui banna MPWD (NHIDCL hi tuna Mizoram hmun tina contractor hrang hrangin kawng an laih viltu an ni ang hian, World bank kawng laiha viltu kha Mizoram PWD an ni a, an vil tha tak zet a. World bank kawng laihah mipui kan lungawi a nih kha) engineer rual, MZU-a environment kaihhnawih department hrang hranga mithiam rual bakah an service lai leh chawlh hnu thlenga kan Environment tana tihtakzeta thawktute an ni.
Discussion hot tak a ni. Ziak dawn ila a bua siam tham lawih sawi tur ka hria. Heti hian kaitawi tawh mai ila: Development hi kan welcome a. Kan damkhawchhuahna Environment humhim pawh kan duh. Environment hi mihringte tel loin 100% in a him zawk a. Mihringte erawh Environment tel loin kan damkhawchhuak thei lo. Tui tel lo phei chuan ni 4 bak kan dam thei lo. Chuvangin hmasawnna hian Environment a hmakhalh tur a ni lo a. Hmasawnna hnathawh reng reng, India danpuiin a phut ang leh Environment dan leh hrai zawm chunga thawh tur tih a ni angin thawh ni tawh rawh se kan ti a ni.
Kan Environment humhalha humhim hi leilung fate mawhphurhna a ni a. Kan inthlahdahna vanga NHIDCL kawng laihna zawng zawnga kan Environment suasam chhiat hi, a suasam chhetu, NHIDCL in Mizorama kawng an laihna zawng zawng sum zat pawh chawitir sela, 01% pawh kan siam tha (restore) thei tawh lo ang. Chuvangin a la chhe lo venhim hi ram leilung fate’n neitu thinlung pua kan tihmakmawh a ni tih hi kan au hla, kan duhthusam mangphan ram a ni. Mizoram hi ka ram a ni a. Hei lo hi ram dang ka nei si lo.