MAFAA KHA

By RE Ralte

‘Sir Golden Mouth-a’ (Pu Hmui Rangkachaka) hminglem an put tir khawpa tawngkam thiam ve tho, tuna St John Higher Secondary, Kolasib-a Mizo subject zirtirtu ni ta Sir V. Pazawna’n NEHU, Shillong-a lehkha kan zirho laia min hrilh su su kha ka la hre reng mai: “He mi hi a pum a lian nguak a i lo hre sual palh ang e. Naupang te tuna PU zir mek chauh a nia, mahse Thu leh Hla lamah chuan pui tak a ni, lawmman te hi a dawng reih ruih tawh a nia,” a ti a. Chuta tang chuan H. Lalrinfela (Mafaa), tuna Mafaa Hauhnar hi ka lo hmelhriat ve tan a. KTP Branch pakhat member kan nih ho avangin a kawm pawh kan inkawm ve fo a. Amaherawhchu, kan hringnun kan hman dun tam tawk miau loh avangin ‘thian tha’ han intih em chu kan pha lo deuhvin ka hre thung.
|um khat chu ka local Guardian-te inah chaw eiin ka hruai a. Kohhran programme pawimawh deuh awm tlai a ni a, coat leh tie nen kan induang thlap a. An naute chuan min en leh vung vung thin a, Ani chuan, “Hmeltha min ti ni maw?” Kei chuan, “Hmeltha min tizawkin ka hria,” ka lo tia. Ani chuan, “Han en nawn leh teh le,” a tia kan han in-pose vel a. Naupang chhanna a cheziaa hmuh theihah khan a lawm hlein ka hria. |um khat dang pawh “Philosophy lehkhabu ka nei a, ka lo present ang che. I hman hunah rawn lam rawh,” a ti a. Remchang hmasa ber, zing dar 9 vel ni tain ka hria, Boys Hostel II-ah ka han kal a. Midang chu an lo zi deuh nuaih nuaih tawh a. A awmna ka han zawh chuan “A la mu aniang,” an ti a. Kawngkhar ka han kik karh karh a, chhangtu tumah an awm lo va; mak ka ti angreng hle mai. Ka kik leha tuman min chhang chuang lo va. Kut ruaka haw leh mai tum bik lo chuan tukverh lam atang tein kaihthawh tumin ka bei a. A tawp a tawpah chuan phak zetin a rawn tho ta a. USSR hun laia Communist sorkarin a chhuah What is Philosophy? tih bu Second Hand book store-a a lei ni ngei tur a ni, mi lo pe ta a. Ka lawm hle nghe nghe a. Mahse ka ngaihtuah chhuah chang hian mi mu tui hle hle khati taka ka va thawng nasa kha chu atthlak tiin ka inchhir deuh thin a ni.
Comedian Search awm hma daih daih khan fiamthu te kha a lo thiam tawh a. |um khat chu KTP fellowship-ah kan u H. Laldawngan, “A duh duh han sawi teh se,” tiin a ko thut mai a, ani lah chuan “Ka duh chu sawi loh ka duh,” a lo ti tlat mai a, a kotu zawk a hawihai hle a ni. A hnua a rawn chet tum chuan a che mawih leh hle thung a. A hming H. Lalrinfela tih a H awmzia te kha ‘Handsome’, ‘Hilarious’, ‘Hanner’ (Hauhnar) tihna, te a rawn ti ta vel a, kan hlimpui dar dar hle a ni. Aizawla a bialnu chanchin mi hrilh ve zuk zuk thin a. Shillong tlangah hian a duhzawng tak a tawng leh ta tlat mai a. An inzui ve ta fo mai lehnghal a. Kei pek chuan, “Aizawl lamah khan nei tha riau khan i insawi sia…” tiin ka’n chhuahchhal der a, mi chhan dan tur inbuatsaih lawk ang maiin, “A tha lo zawk chu a tha zawk chuan a thlak tur alawm,” a lo ti fel et mai a ni. A dik ka ti angreng bawk si, ka nuih a za bawk si. A chanchin sawi chang hian he thu hi ka sawi chhuak fo a ni.
Govt. Aizawl College Magazine tana a article Labor, Omnia, Vincit kha a kutchhuak ka chhiar hmasak ber a ni a. Thiam danglam tak a nih hi a chiang nghal em em a. Rawlthar te ni si khan thu puitling em em, thu hlawm chuangtlai leh han chhawk tur awm awm lo hrim hrim emaw tih theih kha a han ziak ta a nia. A sawi tum a chiangin chhiartu a nawr na thiam hle mai. Rilru hi a tung tho at mai a, kan chhiar bak chhiar nghakhlelin kan hal huam mai a ni. A thuziak dangte pawh chutiang deuh vek chu a ni. Thu sep rawtui leh thluaithlum, sawi ngaihnawm hrim hrimah chuan a aia thiam hi ka la chhiar meuh lo ni ber e. Telegraph newspaper an intihlarna tawngkam ‘Unputdownable’ (dah thlak theih loh) tih hi a kuthnute hi a phur zo hlein ka hria. A thih hnu khan amah hriatrengnan, ‘Mafaa lehkhabu ka la chhiar lohte hi ka han chhiar kim teh ang’ tiin Hringnun Hrualhrui leh Thlaler Aurawl tihte kha ka chhiar thar ve a, a ngaihnawm mep mep teh e. Mizotawng lehkhabu chhiar ka tuina chhuak laklawh khan Book of the Year tling ngat midang ziahin ka chhunzawm ta a. A danglam ta lutuk chu ka tui thei ta der lo a. Vawksa rep leh feren an dawng tha tak chhum pawlh hmeh laia dawlrep tlak suah palh ang maiin a da ta lup mai. Hma sawn thui a har kher mai.
Thu leh hla lama Mafaa ropuina hnar chu a tuina leh a phurna kha niin ka hria. Chumi avang chuan a inzir nasa a ni. A pianpui thilpek dawn hrim hrim kha chu a awm ngei ang a. Mahse, chu chu tat hriam turin a tuichilh ngut mai kha a nia. Zirna pangngaiah a zir sang lutuk lem lo tih kan hriat laiin, a tuina leh phurna erawh chuan tu ban phak rual lovah a hlang kai si a ni. |um khat chu a lehkhabu te-ah thumal hrang hrang a lakkhawm ka hmu a (KTP fellowshipa a rawn ken a ni ta nghe nghe-in ka hria), “|awng i va zir nasa awm ve, thumal hriat loh hi ti hian i la khawm thin a ni maw?” ka ti a. “Tehreng mai. Thingtlanga zin phei chuan a tam thin lutuk,” tiin mi chhang a ni. Kan hostelmate zirna lama kan u mi lehkhathiam tak B. Lalrawngbawla’n M.Phil a zir laiin poetry te a ziak ve nial nual a, chu pawh chu a rawn bih pui ngial thin a. A fak a hlawh phian lehnghal a. Ka han chhiar ve chhin a, a mawina lah chu ka pawh pha der si lo! Mi pakhat ni tur hi chuan tuichilh leh atchilh deuh hi chu a lo ngai zel zawng a nih dawn hi. An beih fe hnuah ‘talent a nei tha’ te kan ti vel mai mai ni awm a ni. Mafaan literature a tuichilh ang te, Jake Blake-an School of Rock comedy film-a music a atchilh angte kha ni ve pha ila chuan tu mai pawh hian khawi ram emaw tak chu kan thleng ve hlawm ngei ang maw le.
Literature kan tih tak hi eng nge ni? A dik dan berah chuan ‘lehkha pheka thu awmze nei ziak’ hi a nih mai hmel a. Eng lehkhabu pawh hi literature chu a ni vek mai a. Amaherawhchu, he thumal kan kawhtir tak chu a phawk chhuak chiah si lo. Mafaa bawkin Mathematics textbook te literature huang chhunga han rin luh a harsat thu a sawi tawh kha. Literature tling kan tih chu hringnun pho chhuak thuziak, tawngkam tha leh dik, ngaihnawm taka ziah hi a ni mai awm e. He kan hringnun kil kar leh ruam eng pawh hi sawi tham a ni zel a, chumi kan pho lan thiam leh thiam loh bakah kan pho chhuahna tawngkamte khan literature kan han tih tak a tlin leh tlin loh chu a hril ta ber a ni mai thei. Hemi tehfung atanga teh chuan Mafaa thu leh hlate hi ropui leh hlu tak a ni a. A pho chhuak ngaihnawmin, a lantir chiang thin thlawt a nih hi. Hringnun min hmuhfiahtirin pawm thiam turin zirtir a, min tihlim thin a nih hi. A thuziakte hi chhiar nuam leh manhla a ni reng dawn a, thangtharin an ngaisang zual zel ang. Bangalore Mizo Association Annual Magazine Chhinlung Editor ka nih ve laia article thawh ve tura ka han sawm khan a reh vang vang mai a. Ka lungawi lo deuh viau nghe nghe. A hnua ka hriat dan erawh chuan ani khan a man awm lovin a lo ziak duh tawh miah lo a lo ni a. A ‘class’ sanzia kha ka lo man lo zawk lo niin!
Mafaa kha mi bik, thangtharte ngaihsan rawn a ni a. Chu nihna chu a phu chiang ber pawl a ni awm e. Lehkhabu tlem te a ziahte hi kawl kim kan duh theuh ka ring. ‘Complete Works of Mafaa Hauhnar’ tihte hi rawn chhuah sela a tha dawn mang e. Bhagwan Rajneesh-a thih hnua a hmunpui Pune-a kan tlawh tumin chuta lo thawk sap pitar pakhat min hruai kualtuin ban pahnih phar meuha phur taka, “We feel his presence,” tia min hrilh ang khan Mafaa pawh hi a kutchhuak ropui takte avang hian chhuan lo awm turte nunah a thar sur reng dawn a nih hmel a. An hnenah thu a sawi reng dawn a, a thu leh hla thiamzia hmuin an inhnangfak ang a, an la hlimpui zel ang. Ani khumtu theitu tur hi piang leh thei pawhin a mawi lo va, a theih ta a nih phei chuan Mizo hnam tana thil lawmawm a ni zawk hialin ka ring.