POLITIC HI ENGE NI?

By Dr. C. Lalrampana

-- Advertisement --

A KAMKÊUNA
Mi mawl leh mawl lo te, naupang leh mi ang pha zan lo thlengin POLITIC tih tawngkam hi kan hmang uar hle. Mi thenkhat chuan ‘Politic’ tih tawngkam hi mi verther leh hlem hle, eiruk ching leh phakar taka khawsak chingte sawina emaw an ti hial thin.

1.‘Politic’ a thiam lo em mai!
2. ‘Politic’ a khel nasa lutuk;
3. Ani chu ‘Politic’ avanga hna hmu a nia!
4. ‘Politic’ a thiam bawka contract a hmu thei khawp mai;
5. ‘Politic’ a lut nasa lutuka Kohhran upaah a tling nawlh mai alawm le!
6. ‘Politic’ leh sakhaw rawngbawlna a chawhpawlh nasa lutuka a tha lo’ tihte leh ‘Politic’ tih tawngkauchheh hmangin tawngkam mak pui pui kan phuh chhuak thin. ‘Politic’ tih tawngkam kan hman mek dan leh kan kawhtir dan hi a inhmeh chiah em tih kan hriat a tha hle. Hetiang hian hawiher i han tizau teh ang.

POLITIC AWMZIA
A awmzia: ‘Politics’ tih hi Grik ‘Politikos’ tih atanga lak a ni a; Latin-in ‘Politicus’an ti. A awmzia chu mimal emaw Pawl leh khua leh tui thatna tura kaihhruaina leh dik taka an chanvo theuh an chan theihna tura rorelna dik kenkawh, dan leh thupek, hnam leh hnam chi leh chi inkara inunauna tha thlen tura thawh leh hnam ziarang humhalh leh ramri kham fel leh mipui vantlang thatna tura kawng tinrenga thawhte a ni. Mizo pa chhuanvawr Pu J.F Laldailova’n a hrilfiah ve dan chuan Politics chu -“remhria, hmangchang hria, thiam, fing, ram awp dan” titein a hrilhfiah a ni.
Hrilhfiahnate thlirin ‘Politics’ kan hman dan leh ngaih dan te, teh dan leh hawitir tum dan nen a inpersan hlein a lang. Kumin 2023-ah inthlanpui kan hmachhawn leh dawn a ni a; he tawngkam hi duhdan hawi zawng zawngin kan pawtsawi kual leh vel dawn niin a lang. ‘Politics’ hi a awmze dik leh nihna ang takin ram hruai tawhtu te, la hruai leh zel tumtu te; hruaitu thar leh roreltu ni mekte leh nih tumte hian a awmzia hre chungin kalpui se’ng chuan eng hun lai pawha ram hruai tawhtute khan ‘Rorelna dik” chu luipui angin an luantir tawh mai tur a?
HMAN LÃR TAN HUN
‘Politics’ tih hi Kum 1749 khan hman lar tan nia chhut a ni; ‘Politics’ lung in tang ‘Political prisoner’ tih ziaka hmuh theih hmasa ber chu Kum 1860 kha a ni. Political Science’ tih hi Kum 1779 atanga hman tan leh lo awm a ni bawk. Mizo zingah Kum 1930 hnu lam, Mizo Union Party lo din hnu atanga hman lar ve chauh a nih hmel hle. Tunah erawh Naupang chenin kan hmang uar ta lutuka a awmze bo vek khawpin ‘Politic’ tih hi kan hmang ta mek niin a lang. |hangkhat lian lo vei leh ta se engtin tak her danglam leh ang i maw?
A THIL TUM
Hman laiin roreltu chu Lal (King) an ni thin. Lal chuan a thu thu leh a duhdan danin mipui chungah ro a rel thin. Hetiang Lalna (Kingship) hi mipui tan a ninawmin a hrehawm thei hle thin. Hetiang tlukpui thuak, rorelna khauh tak dang awm leh chu ‘Dictatorship’ a ni. Hetiang rorelna pawh hi ‘Kingship’ ang maia tha lo, mipui tana hrehawm a ni. Chuvangin, heng rorelna lak atanga tal chhuah a nih theih nan ‘Politic’ hi a lo piang ta a. A thil tum langsar deuhte chu:

1. Inthlahchhawnna atanga inlal chhawk thin tihtawp a nih theih nan;
2. Mipui chunga hleilen tihtawp a nih theih nan;
3. Hleih nei lova mipui chunga rorel a nih theih nan;
4. Lal thuneihna leh hriatna ringawta innghah thinna bansana mithiam zawkte atanga hriatna leh thiamna tha zawk chawk chhuah a nih theih nan etc.
Philosopher ropui Aristotle-te leh mithiam hmasate’n ‘Politic’ awmzia leh thil tum an chhawp chhuah ngun taka chik chuan ‘Politic’ tawngkam kan hman dan, kawhtir tum dan nen a intuha lo hle mai! Inthlan dawn apiangin ZKHC; YMA leh MPF etc.-te’n inthlan thuchah leh Candidate set dan tur thlengin kan zavaia that tlanna ngaihtuahin ngenna an chhuah thin. Thuchah leh ngenna tha tak tak siam thin mah se, inthlan dawn hnaih leh inthlan vel lai chuan kan Politician-te leh Political Party tinte’n inzawm that siak an tum a, Election model code of conduct leh inthlan thuchah bawhchhiaah an inpuh tawn leh chiam chiam mai thin. Mahse, inthlan zawh hnua sawrkarna siam apiangin Election campaign laia thuchah tha tak tak leh ram tana tha tura infuihnate hi an hrechang leh tawh thin lo, a thlang tlingtu mipui zahderna nei hauh lova tal ta bawrh bawrh thin te, inthlan lai vela an ka pawh zen ila min seh lovang tih turte pawh biak hleih hleih theih lova an awm leh thinte hriat tur leh hmuh tur an awm thin.
‘Politic’ nihna dik tak chu Lal rorelna (Rules of Kingship) leh mimal thuneihna hleihluak (Dictatorship) a bo theihna tura mipuiin an chanvo dik tak leh thleibik awm lova zalen tak leh dik taka an chunga rorelna kalpui theih nana tih a ni; mahse, kan sawrkar hrawn tawhte leh tunah pawh han thlir letin “Lal chhungkua” ; “Kamrula Chhangte”; etc. tihte leh Party induhsakna hlei hluak hlir hriat a ni tlangpui thin. Tu Sawrkarah pawh mi zawng zawng duh dan leh duhthusam chuan rorel theih a ni lo tih chu thil chiangsa a ni. ‘Politic’ tum dik tak hre chunga rorelna kenkawh mai awm tak! Tu sawrkarah pawh heng zawhnate hi a awm theuh chungte chu:

1. Engvangin nge an party mi leh sate chauh vulhlen hmasak an chin thin?
2. Engvangin nge eptu MLA bial mipuite hlamchhiah an nih fo bik?
3. Engvangin nge Eptu Local Council/VC-te an hlamchhiah bik fo?
4. Engvanginnge eptu Party mi leh sa tamna veng an hnuchhawn bik ziah?
5. Engvangin nge eptu party mi leh sate’n Sorkara an chanvo tur dik tak an hmuh ve hleih theih loh thin?
6. Engvangin nge eptu MLA bial chhung kawngpui chhia an ngaihthah bik?
7. Engvangin nge eptu party mi leh sate’n contract an hmuh ve hleih theih loh thin?
8. Engvangin nge sawrkar hmasate hmachhawp an chhunzawm that duh thin loh?
9. Engvangin nge mithiam IAS /Officers-te thurawn aia Party hruaitute thurawn an awih zawk zel thin le?
10. Engvangin nge thil ho tham te te thlenga Ministers leh MLA-te an inrawlh fo thin chu le?
Khing bak pawh khi zawhna dang tam tak a la awm thei awm e. Tarlan vek sen a ni lo.

A TLÃNGKAWMNA
Politic awmzia leh kan kalpui diklohzia kan he ta. Tu party paw’n sawrkarna an chan apianga khitiang zawhna khi a awm chhung chuan Politic thil tum leh nihna dik tak an la kalpui duh tak tak lo tihna a ni. A awmzia an hre lo a niang han ti dawn ila keini aia fing leh fel hlir an ni lawi si! Keini aia ram chhung leh pawn dai zau an ni a; mi ram awhawmzia lah keini aia sawi tlawr thiam hlir an ni bawk si! Engvangin nge rorelna rualkhai leh huapzo sawrkar an din theih reng reng si loh chu le? Lal rorelna (Kingship) leh dictatorship tihbo nana ‘Politic’ hi lo piang a ni a; mahse, tuna kan awm danah hi chuan ‘Politic’ tih chiah hi kan uarin mawi kan ti a; kan hmang satliah mai niin a lang. A tak ramah ‘Politic’ thil tum leh nihna kan duh lo ni berin a lang. Thleibik neia rorelna a awm chhung chuan Kingship leh Dictatorship nen danglamna a awm chuang lo tih hi kan politician-te hian hrechiangin harh thar nan hmang se’ng chuan aw? Kan ram hi khawizu leh hnute tuia luang ram a chang mai tur a!
Social media kaltlanga joint platform-ah chuan an tha leh hlawm bawk si! ‘A tuate pawh khian kan ram an hmangaih dawn khi maw le’ tih tur thiau an han inhmachhawn a, an thiltum an han insawithatsiak thin phei hi chu an itawm tlang thei hle. Mahse, tu party emaw an han sawrkar cheng a, an itawm ang leh duhawm ang an ni leh ngai si lo. Mipuite hian ‘Politic’ awmzia leh thil tum hre chianga thlei bik nei lova roreltu tur leh Kingship leh Dictatorship style kalpui lo tur kan hriat chian a pawimawh hle. Chutiang zelin kan Politician-te pawh hian Kingship leh Dictatorship style tlansan tak tak tur leh ram leh mipuite hmangaih tak tak chungin rorelna kalpui tawh se a va tha dawn em! Kan Zoram hi chhan tlãk a la awm e.

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More