BY: K. Remruatfela
-- Advertisement --
Ni 30 June, 2023 Remna Ni lawmna inkhawm Vanapa Hall an neih tuma kan CM
zahawm takin Remna Thuchah a sawi kha Youtube lamah ngunthluk takin ka lo ngaithla ve a.
Youtube atanga a thusawi vawi tam tak ka thlir let hnua a thu keuhthluk dan ka hriatthiam dan ber chuan Mizote hi India Independence Act, 1947 ah khan kan tel ve lova, British hun laia Excluded Area-a dah kan nih avangin British-India ah tel ve lovin a hrang hlakin kan awm a. Indopui pahnihna a lo zawha British-in India a lo chhuahsan takah kha chuan Lushai Hills (Mizoram) kha tuma awpna hnuaia awm ve lo (Political Vacuum) kan ni a. Kan ram hruaitu hmasa ten kan ram awm dan tur an ngaihtuah mek laiin vawilehkhatah India Constitution hnuaiah rin luh kan ni ta phut a. Barhluih constitution hnuaia awp kan nih avangin loh theih loh avangin Pu Laldenga ho khan tharum hmanga zalenna sual a ngaih phah ta a ni tih ang zawng khan a sawi niin ka hria a. Kan CM thusawi hi Youtube lamah en let theihin a la awm reng a, lo ngaithla ve theuh ula ka duh hle mai.
India union chhunga Zofate rin luh kan nih dan chungchangah hian tun hma atang tawh khan sawi dan chi hrang hrang a awm thin a. Kum 1960 chhoah phei kha chuan ngaihdan mak tak tak – Mizote hi awlsam tea independent thei reng kan ni a, nimahsela kan hruaitu hmasate khan India rama beh an duh avangin kan ni ta lo tih te, kan duh chuan British Crown colony anga awm thei kan ni a, kan hun tha kan bawlhpelh ta ni tih ang zawnga thu vei vung a tam thin hle a. Heng thu lengvak hrang hrangte hi tun hnua ngun taka han zirchian hian a nihna takah chuan politics hmanga thluak sukna, mi rilru sukthlek hruai danglam tumna a ni tih a chiang chho hle. Kha Remna Ni-a kan CM thusawi pawh kha Mizo mipui leh la inzir chho mek, zirlai tam takin a ngaithla si a. Nakin an thanlen zelna kawngah thu dik hai chhuah kawnga harsatna an la neih lohna turin thil awmzia hrilhfiah hi ka mawhphurhna ve liau liauah ka ngai a, hetiang hian a tawi kim thei ang bera rawn sawifiah ka`n tum ang e.
Kan pi pute kha ram chin hauh an ti na em em a. An sai ram chhuahna hmuna hnam
dang lo inzarpharh zelte an hmuh khan nasa takin an do let thin a. Chutianga vawi tam tak chet an lak thin avangin kumpinu sawrkar chuan rorelna mumal zawk nena awp beh law law chu a tum ta a. Chumi bawhzui chuan ni 6 September, 1895 khan Governor General of India-in-Council chuan Lushai Hills (Mizoram) chu British-India hnuaia awp kan nih thu a puang chiang ta a. Amaherawhchu, hnam mawl mai kan la nih avangin hnamfing tawh zawkte laka min humhim nan India sawrkar Dan (Act) 1919 chang 52(A) 2-na in a sawi angin hnam hnufual “Backward Tract” tih zingah min dah tel ve a. Ni 3 March, 1936 khan Government of India Act, 1935 behchhanin British sawrkara Order-in-Council chuan ‘Backward Tract’ a awm zawng zawngte chu ‘Excluded Area’ leh ‘Partially Excluded Area’ ah a puang a.
Mizoram (Lushai Hills) pawh ‘Backward Tract’ a puan kan lo nih tawh avangin ‘Excluded Area’ chhunga dah ve nghal kan ni. Kum 1947-a India ramin British Sawrkar laka zalenna a lo hmuh a, India Independence Act, 1947 duan a lo nih khan Section 2 (1) behchhanin Mizoram pawh chu India sawkar tharah dah luh ve nghal a ni a. Chuta tang chuan British sawrkar, kumpinu awpbehna lak ata kan talchhuak ta a ni kan ti thei ang.
“Excluded” awmzia chu “huam tel ve loh”, “daidan hnan” tihna a ni a. Assam Assembly-ah pawh aiawh kan tir ve ngai lova. Assam Governor chuan a hranpa ngatin min awp a, Governor aiawhin Superintendent-in Dictator-in min awp ta a. Assam MLA ho Dan siamte chu hnam lo changkang tawh zawkte mila siam a nih thin avangin, chungte laka min humhim nan chuan Superintendent (Bawrhsap) in Mizorama hman ve a remtih chinte chauh loh chu kan hmang ve ngai lo a ni. Heti a nih vang hian mi tam tak chuan Mizote hi British India ram awp chhung ni ve lovah an inngai thin a. Nimahsela, thil awmzia dik tak zawk chu Excluded Area-a dah kan nih chhan ber chu khatih hun lai khan Mizote hi hnam la changkang lo tak leh mawl tak kan la nih avangin Assam tlangmi, pianphunga puitling tawh zawkte nena Dan rorelna khata awm tlak hrih lova min ngaih vang leh kan la phak lo deuha min awptu Kumpinu Sawrkar khan min rin vang chauh a ni a. British-India ah kan awm ve lo tih lam a kawk lo!
British sawrkarin India a awp lai chuan Official te, tangka te pawh India sawrkar tangka lo chu a awm ngai lova. Chuvangin India a indan (independent) thleng khan, Mizoram a sawrkar hnathawk zawng zawng, Mizo leh hnam dangte pawh, India sawrkar mi rawih vek an ni. Tin, kum sawm dan zela mihring chhiarpui (census) India Sawrkarin a siam thu ah pawh, Mizoram mipui te chu chhiar tel an ni ve ziahin, India ram mipui tam lam ziahna ah pawh telh zel thin a ni bawk. Thil chhinchhiahtlak tak chu British-India chhunga mite chauh hman tura an duan ‘Indian Penal Code, 1860’ hi Mizoram chhungah hman ve a ni tlat a.
Chutiang a nih vang chuan Tribal Areas te hi Excluded Area a dah ni mah ila, India rama awm tho kan ni a, British – India kan nihna a khawih buai pha chuang lo tih kan hre thei ang.
Heti tehnuaih a nih vang hi a ni mahna Mr. SK Chaube pawhin, ‘This peculiar legal status of the area was ended only after the transfer of power’ ti-a a lo sawi fo thin ni!!!
Chutiang chu thil awmzia a nih avang chuan Excluded Area hnuaia dah thin kan nih vang ngawta Mizote hi British-India chhunga awm ve lo anga inchhuah thin hi zirtirna dik niin a lang thei lova. India independent tirhin Mizote hi tuma awpna hnuaia awm lo ‘Politcal vacuum’ anga inchhuah phei hi chu thil awmzia hriat chian tawk loh vang a ni tih a lang chiang em em a ni. British-India hnuaia awm sa kan nih avangin India Independence Act, 1947 ah khan Mizote awm dan tur chu rel fel sa vek a ni tawh a. Heng zawng zawng ngaihtuah hian kan zalenna au hla kha belhchian a dawl reng em tih hi ngaihtuah tham tak a ni. India Danpui hnuaiah hian hnam tlem zawkte tana hamthatna leh humhimna thu hi a tam em em a. Kan khawrhchhuah thiam leh thiam lovah a inghat thui hle. Chuvangin, Mizo identity vawng nun tlat zelin India Danpui hnuaia kan chanvo te haichhuak zel turin i tang sauh sauh zawk thin ang u.