Sonam Wangchuk leh Mizoram tui harsatna

By H. Lalsangliana Hlimen

-- Advertisement --

Ladakh tlang ram vawt tak khawro bawk sia mi chengte khawsak harsatna avanga nasa taka beitu engineer, scientist, innovator leh environmentalist ni bawk, khawvelin a hriat Sonam Wangchuk-a chanchin leh hna thawh atang hian Mizoram environment humhalhna dar i han khawng hmasa thawr mai teh ang. Sonam Wangchuk-a hi India ram hmar tâwp Ladakh mi a ni a, khawtlang tan leh environment chungchanga a hnathawh that avangin chawimawina ropui tak tak te pawh lo dawng tawhin, patent (thilsiam a neitu nihna) ringawt pawh 400 chuang a nei a ni awm e.
Ladakh ram mipuite hi vur tui atanga lui insiamte ringa khawsa an ni ber a, tui chungchanga harsatna an neihte sutkianna kawngah Sonam Wangchuk-a hian a thawh hlawk hle a; chung zinga a thil siam pakhat khawvelin a hriat lar tak mai Ice Stupa Project rawn siamin lui tui luangral mai tur chu pipe hmanga la chhuakin, glacier grafting technique an tih hmangin vur-ah an chantir leh a, nipui a lo thawk a, chu vur an siam rawn tui leh chuan loneitute tui harsatna nasa takin a sut kiansak a ni. Hmsawnna kan duh lutukna avanga kan sik leh sa inthlak danglam dan mumal ta lo leh khawvel lum zelin vur a tihtui nasat lutukte chu veiin, nasa takin hma a la a, Ladakh-a leilung hausakna lak chhuah ten tlang panga vur khawn (glaciers) te a nihna tur aia nasain a tihtui theih dawn thu leh chumi nghawng chu an ram chhungah tuia harsatna nasa tak a la thlen thei dawn tiin Prime Minister Narendra Modi hnenah Ladakh ram hruatitute nen meeting hman hmawh koha ngaihtuah turin ngenna a siam a; he a thil ngen hi ngaihsaka hlawh theihna turin January 26, 2023 khan Khardung La Pass an tih mai, Ladakh ram tlang sang hmun vawt lutuk, a vawh zual laia Celcius Degree 40 te hawlh chhohna hmunah amah thlawptute nen chaw nghei an tum a ni. Mahse, sawrkar lamin a hmun a vawh em avang leh vur a tlak nasat avangin chaw han ngheina chi-ah an ngaih sak lo a, kal phal sak ni ta lovin, chaw erawh chu India Repuplic day atanga ni 5-na; anmahni hmun, HIAL Campus chung, khawvawt hnuaiah an nghei ta tho a ni. Sonam Wangchuk-a hian development hmingpu hmalakna tam tak nen, Leh-ah leh Ladakh-ah te environment dan an zawm loh thinna kawng tam takte, na taka dodalin tlang panga vur khâwn (glacier) in a chawm lui tuite humhalh tura, nasa taka hma a la ang hian kan tuihna humhalh turin engtin nge hma kan lak ve tâk ang? Enge dinhmunah nge keini hi kan din ve aw!

Mizoram-ah chuan, van ruahtui tla hi kan innghahna a ni a. Ruahtui rawn tlate chu ramngaw thing ten lo dawngsawng hmasain; chu chu lei chhung rilah zawi zawia lut zelin, a thlen theih tâwp a thlen hnu-ah, tuihnaah te lo insiamin chung chu tlem tlemin lungkar atangin a bul kawrah te a rawn luang chhuak leh ta thin a; chu chu tuihna kan neih dan a lo ni ta a ni.

Kan tuihna insiamnate hi, ramin hmasawnna kawng a zawh mêknate avang hian, engtiang takin nge kan tihchhiata kan tihboral zawh tawh tih te hi kan ngaihtuah ngai lo a ni maithei. Kan lui kawr leh kawrtê tam takte hi engtin nge kan tih chingpen a, leivung hmang tein engtin tak hian nge kan tihchhiat tih te pawh mi tam tak chuan kan ngaihtuah thleng phak lo maithei e. Nimahsela, tun hma lama kan kawrte tui fim leh thiang tak mai te leh tuikhur tui, thal lai pawha kang ngai lo te kha tunah chuan a lo kang chatin kan kawrte tui fim, Zo tui thiangte kha in tlâk an ni tawh lovin, tenawmah kan chan zo a, leivung hmangtein kan chhilh bo a, thil tawp leh hnawmhnawk paihna atan te kan hmang zo ta chu a nih hi! Kum tin eizawn nan lo kan vah a ngai si a, hmasawnna hna thawkin project lian tak tak ten kan thing leh mau an suat hem hem mai bawk si nen, hetianga kan kutthlâkna hian amaha ramngaw rawn insiam lehna tur (natural afforestation) kawngah harsatna a thlen a ni. A tirah thing nem lam chite rawn to hmasa a, chuta thing chang lam chi ten an rawn thlak chho leh thin hi plant succession tih a ni a. Hetianga a inthlak leh hun chhung hian hun a duh ve thin avang leh chu chuan tuihna insiam leh na tur kawngah bahlahna rei tak a siam ta a; ram ngaw chhe tur vên kawngah tan kan lâk a ngai êm êm a ni.

Mizorama cheng mihring tam zawkte chawmtu Tlawng lui pump chhuah tur a tlem chhoh tak zel avangin, kan tui mamawh phuhrukna tur kan zawn a ngai a; chumiin a rawn hrin chhuah chu, lei chhûngrila tui inchhêk khâwl ground water verh chhuah kan intihhmuh ta hi a ni. Mizoram Remote Sensing Application Centre (MIRSAC) in a chhinchhiah dan chuan, Mizoram Ground Water Potential Zones hetiang hian a then a : Very Good 8.96%, Good 20.32%, Moderate 30.38%, Poor 40.35% tiin then a ni. Very Good leh Good hmunte hi Mizo ten kan bawh vak lohna hmunte a ni a, Moderate ah hian kan awm zeuh zeuh niin a lang a, Poor hi a nawlpuite kan chenna hmun niin a ngaih theih a ni. Ground water hi inseam leh nghal zung zung a nih loh avangin kan roh a ngai hle a; Central Ground Water Board Report 2021-in a tarlan danin, kum khat chhunga Mizorama ground water in recharge chak zawng hi 0.22 BCM niin chhut a ni. Report khaikhawmna chuan Mizorama ground water development hi a chhia/beitham a ti a ni.
Kan tui tlan tipung leh tur hian, ruahtui tuihawka chang a, a luangral mai mai thin te hi, lei hnuaia pût luhtir turin, thing phun nasat mai bakah vegetative check dam siamte, terracing te, gabion wall structure te leh awihpang-ah contour trench siam a, tah chuan ruah tui, leichhunga a luan luhna tur tha tak kan siam thei dawn a; chu lo leh ah chuan, khing kan sawi tak zawng zawng siam that hna thawk leh turin, a mihring chengte hian kan ram hi kan ta neih a ngai a ni. Mihring lo pung chho zelah, development pawh a lo kal zel ang, humhalh leh dimdawih ngai kan environment nen hian rual taka kan ram hian ke a pêna a kal theih nan, nang leh kei hian mawhphurhna sang tak kan nei a ni.

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More