Khawvela ui rinawm ber tia sawi Hachiko chu kum 100 a ni ta a. Chinese tena movie poster an siamah chuan, “Eng tianga rei pawh ni se, ka lo nghak reng ang che,” tih an ziak a ni.
Chu chu Hachiko, ui rinawm tak mai Japan-a train station-ah a pu thi tawh ni tina rinawm taka nghak char chartu an sawina a ni.
Rawng var hlak mai Akita Inuchu kum 100 kalta khan piangin a chanchin chu lehkhabu atanga movie thlengin science fiction atanga sitcom Futurama thlengin tarlan a ni a. Chinese te chuan Japanese tena film an siam hnuah siamin Hollywood lamah pawh kum 2009 khan Richard Gere channa box office hit tak siam a ni bawk.
Ui dang Greyfriaris Bobby pawh a rinawm em avanga tun thleng hriat reng a la ni chungin mahse Hachiko an khawvel a nghawr nghin dan ang chu a pha lo nasa thung.
Hachiko lim chu Tokyo a Shibuya Station pawnah, kum sawm chuang kum 1948 atanga a pu a nghahna hmunah chuan dahin a la awm reng a. Hachiko lim hi kum 1934 khan siam tan daih tawh a ni a. Japanese school naupang te chu Chuken Hachiko – loyal dog Hachiko chanchin hi inpekna leh rinawmna tarlan nan zirlaiah zirtir an ni bawk.
Hachiklo hi ‘Japanese khua leh tui duhthhusam, a rinawmna turu tak’ lanchhuahtirna anga ngaih a ni tiin professor Christine Yano, University of Hawaii chuan a sawi a. “Rinawm, rintlak, a pu thuawih, hriatthiamna nei,” tia ngaih a ni tiin a sawi.
Hachiko chanchin
Hachiko chu November 1923 khan Akita prefecture a Odate khuaah a piang a, helai hmunhi Akitas te original home a ni.
Japanese ui lian chi an ni a, Akita hi Japan-a ui upa ber leh lar ber an ni a. Japanese sorkar chuan kum 1931 khan national icon-ah a puang tawh a, tun hma chuan sanghal leh elk te ang pelh nana an hman thin a ni.
“Akita ui te hi an zaidam a, thu an awih a, an fing a, an huaisen em em a, an pute lakah an rinawm bur bawk” tiin Eietsu Sakuraba, Hachiko English a ziaktu chuan a sawi a. “Chutih rualin, an luhlul em em a, an pute an atchilh burna chu midang tana hlauhawm an nihna pawh a ni,” tiin a sawi.
Hachiko pian kum khan Hidesaburo Ueno, agricultutal professor lar tak leh ui ngaina em em chuan a zirlaite chu Akita ui note hmuhsak turin a ngen a.
Rel hmanga hun rei tak zin hnuah ui te chuan 15 January 1924 khan Ueno chenna Shibuya district chu a thleng hlawl a, a tirah chuan a chauh em avangin a thi emaw an ti niin Hachiko chanchin ziaktu Prof Mayumi Itoh chuana sawi a. Mahse, Ueno leh a nupui Yae te chuan uluk taka enkawlin thla ruk hnuah chuan dam varin an chhuah a ti a.
Ueno chuan a hmingah Hachi (Japanese a pariat tihna) a vuah a, Ko tih hi chu Ueno zirlai tena an zahna lantir nana an phuah belh a ni.
Nghak rei
Ueno hian kar tin tum tam tak hnathawka kal nan rel a chuang thin a. Shibuya station-ah hian a ui pathum Haichiko pawh telin an thlah thin. A ui pathumte hian tlai lama a lo haw nghakin an lo hmuak thin.
21 May 1925 khan Ueno chu kum 53 mi niin cerebral hemorrhage vangin a thi thut a. Hachiko nen chuan thla 16 chauh an la inenkawl hman a.
“Mithi lumen a nih laiin Hachi chuan Dr Ueno chu hnimin living room-ah a lut a. Kuang hnuaiah bawk rengin a kalsawn duh lo” tiin Prof Itoh chuan a sawi.
A pu thih hnuah Hachiko chu chhungkaw hrang hrangte Shibuya pawn lamah te thlengin a awm kual a, mahse, a tawpah chuan kum 1925 khan Ueno huanpu Kobayashi Kikusaburo bulah a awm ta a ni.
A pu hlui chenna bula a awm leh takah chuan Hachiko chuan ni tina a pu nena an tih thin dan chhuiin chet a la leh a, ruahsur emaw ni sa emaw ni tin Train station chu a pan ta ziah a ni.
“Tlai lamah chuan Hachi chuan ding meuhin ticket gate chu thlirin passenger tin te chu uluk takin a en vauh vauh thin,” tiin prof Itoh chuan a sawi a. A tirah chuan Station hnathawkte chuan an tei thei lo hle a, a bul hnaia Yakitori vendors te chuan tuiin an leih a, naupang ten nghaisak an tum thin a ti.
Mahse Japanese daily Tokyo Asahi Shimbun chuan October 1932 khan a chanchin a ziah tak hnu chuan ram pumah a lar ta a ni. Train station chuan Hachiko ei tur leina tur donation an dawng ta chur chur a, amah hmuh tum hmun tin atangin an kalkhawm bawk a. A pualin poem leh haikus te ziah niin kum 1934 khan a lim siam nana fundraising event huaihawtah mi 3,000 chuang an pungkhawm bawk.
8 March 1935 khan Hachiko chu a thi ta a, Japana chanchinbu tam takah front page a chang a. A vuinaah chuan Buddhist monk ten tawngtaina hun hmangin dignitary ten an ui thu an chham a, khata tang khan mi sang tam takin a thlan leh lim chu an tlawh zui ta a ni.
Khatih lai kha Indopui II lai vel boruak Japan retheih vanglai ni chungin Hachiko lim siam nana fundraising siamah 800,000 yen lai hmuh niin tun ang hunah chuan 4 billion yen lai US dollar-a 28 million lai hmuh a ni.
“Hachiko khan Dr Ueno kha a lo let tawh dawn lo tih a hria a, mahse, a nghak tho a ni. Hachiko khan midang laka rinna nghah hlutna min hriattir a ni,” tiin Okamoto Takeshi chuan kum 1982 khan newspaper article a ziahah a ziak lang a. Chutih lai chuan high school zirlai niin stattion-a ni tina Hachiko hmutu zinga tel a ni.
Hachiko hriatrenga
Kum tinin 8 April-ah Hachiko hriatrengna chu Shibuya Station pawnah neih thin a ni a. A lim pawh a changin scarves in, a changin Santa lukhumin tun hnaiah chuan surgical musk te vuah tir a ni a.
A lim chu National Museum of Nature and Science, Tokyo-ah dahin a awm a, hei mai bakah hian a taksa thenkhat chu Ayoma Cemtery ah mai bakah Ueno leh Yae ah te dahin a awm bawk a. A lim pawh Odate, Ueno hometown Hisai ah te, University of Tokyo leh Rhode Island ah te pawh dahin a awm bawk.
Kumin hian Odate-ah chuan Hachiko kum 100 lawmna hrang hrang kalpui a ni dawn a. Khawvela ui rinawm ber chuan hriatreng a hlawh nameuh mai. Prof Yano chuan Hachiko huaisenna chu hun bik atan pawh a ni lo, chuai thei lo tiin a sawi a.
Sakuraba pawhin, “Kum 100 a ral leh meuh pawhin phut nei lova hmangaihna a lantirna chu thlak danglamin a awm ngai lo ang a, Hachiko chu a nungin a dam reng ang,” tiin a sawi bawk.