By Ruatfela Nu
Pathian min pek kan ram neih chhun hi tlang ram mawi leh nuam tak a ni a, thing chi hrang hrang tam tak kan nei a, ramngaw karah luite tam tak kan nei thin a, (‘thin’ tih a ngai ta hi a lungchhiathlak mai a ni lo. A rapthlak em em a ni) Zo tui thiang luanna leh Zo thlifim lenna ram dai a ni a, boruak thinghlim tak kan nei bawk a ni. Hetiang hmun nuamah hian Siamtuin min dah a. Lungawi takin ramdang ngai loa kan lo tual len kumkhuana a ni a. Tunah chuan a tel loa kan awm theih loh environment kan tihchhiat nasat lutuk vangin kan ram hi chenna nuam leh him a ni rei tawh lo ang tih kan hlauthawng a ni.
Kan tlang ram mawi tak, mahse chhengchhe tak a nih avanga derdep taka siah hian tui hna kan dawn/hmuhna ber chu van ruah tui a ni a. Van ruah tui chu kan dawng thain, heng kan tuikhur hnar, luite leh luipuite hi a chawm hneh hle tura ngaih a ni. Mahse van atanga ruah tui lo khawl khawmtu ramngaw kan tichereu zo tawh a, ruah tui thukrutu thingkung hnuaia hnahthel ro tlingkhawm tham a awm tawh loh bawk avangin, kan lui pui fintu kan luite tam tak a kang chat tawh a. Kan hmabak chu tui tama tam a ni.
Heng bakah hian Mizoram hmun hrang hranga hmasawnna hnathawh ah environment dan leh hraiin ngaih pawimawh leh zawm a hlawh ngai lo a, a bikin kawng laitu ten, an kawng laih vung kawng thlanga an nawr liam vek thin avangin, heng kawng laihna hmun zawng zawnga kan lui kawr leh luite hna neite chu lei vungin a chhilh bo vek bawk a. Chung kawng laih vung chu ruah a surin chirhdiakah a chang a, chirhdiak lui chuan kan lui pui chu a fin ve ngei mai. Mahse luite tui thianghlim ni loin, chirh lui a nih vangin luia nungcha suattu leh lui ti pawnlangtu mai a ni.
Tin, Mizote hi pi pu chena khuarel thil hlut leh pawisa tak hnam ni mah ila, hmansang atangin kawr hi bawlhhlawh paihna tur emaw kan ti tlat hi a pawi hle. Khaw chhung kawr a ni emaw, khaw dai kawr a ni emaw, ram hnuai kawr a ni emaw ruah sur lai chauha tuihawk luanna pawh ni se, luiah a luang lut a, luipui tan dam khawchhuahna an ni tho tih kan hriat a pawimawh. Mizoramah kawr leh lui pawimawhna hre phak loa zah lotu pawl chi hnih, keimahni leh kawng laitu pawlte hian kan kawr leh lui kan han hnawh bo rawn tak tak mai chu, lui kan nei tlem rawk rawk a, tuiin luanna tur lui a nei ta lo bawk a, a rualin tui leh lui an bo duak duak mai a nih hi.
Mizoram khaw tam tak chu sawrkarin kan in chhungah tui min pe a, chung chu kan khaw ram chhung lui atanga an lak a ni a, chung kan tui tlan lui chu thalah a kang chat thawthang hlawm a. Mihring leh chhungkua kan pun zel angin kan tui tlan a pung ve zel si lo a, pun a hnehin a kiam chak em em a, a kangchat zel zawk a. Khawpui lian pahnih tui lakna Tlawng lui phei chu a kangchat titih fo a ni. Furah lah kawng laih vung te, in hmun laihna vung te, in thiahna leh sakna tawih thei lo hnawmhnawk leh bawlhhlawh hrim hrim kan paih duhdah vangin, khawla tih thianghlim theih loh chang a tam a, lui a nu/bawlhhlawh a, tui a pump theih loh an tih chamchi a ni.
Heti hian a mawl thei ang berin van ruah tui kan dawndan leh ruah tuiin kawng an bodan kan han sawi a, kawr hnawh botu mihring kan tam tawlh tawlh a, kawr tichhetu hmasawnna khingbai thawh tur a tam tawlh tawlh bawk a. Sik leh sa inthlak dang lam chak lutuk (climate change) avangin ruah tui kan dawng tlem tawlh tawlh mai thei bawk a. Mizoram hi kum khata thla 6 chhung ruah tui dawng thin ram kan ni a, Van Pathianin van ruah tui khawl tur chu min la pe zel ang a, a dawh thleng lam tih len chu kan koa innghat a ni ve thung.
Khawpui lailia cheng tam zawk tan chuan hmun hma awm loh vang leh, an in sak kalphung ruahman tha tawk loh vangin ruah tui khawlna tuizem han siam leh hnuhnawh chu a har deuh mai thei e, chuti chungin in sa thar reng rengin an chaw ei pindan te, an mut pindan te, an thut khawmna pindan te, an bual inte an ngai pawimawh angin, an kum khat tla tur tui dah khawlna/tuizem pindan siam ngaih pawhmawhna chang hria sela, in chung lamah ruah tui dawng thei leh tuidawn tha tawk siam sela; hma lam hun atan chhungkaw inhmakhuana changkang tak, hmasawnna tluantling leh tlo, mahni intodelhna zahawm tak a ni ngei ang.
Sawkar pawhin in sak phalna dil apiang hnenah tihmakmawhin motor dahna in leh tui dah khawlna in an siam/neih loh chuan in sakna phalna pek loh tur tih dan nei se, kengkawh bawk ngei sela, luite leh lui lian hna kangchat titih tawh vanga khawpui tuihalna, tui tama tamna lo thleng tur atan inbuatsaihna hlawk tak a ni ngei ang.
Kum thum chhung chu environment humhalh kaihhnawihah Mizoram dung leh vang, chhak leh thlang, chhim leh hmarah ka zin a, ka nel deuh chhungkuate chu ruah tui khawlna tuikhuah/tuizem lian tawk, an chhungkaw kum khat tla tal siam turin ka hrilh char char thin. “Kum khata ruah tui tla atangin in kum 5 tla in khawl thei ang chu, a dawhna/khawlna thleng in neih len erawh a ngai deuh ang,” ka tih hian ka fiamthu emaw an ti ta dah thin a. A ni lo. Van lam supply hi a tam lutuk a, a dah khawlna kan neih len tawk loh vangin a tam lo emaw kan ti mai mai a lawm.
Tlem lai deuha ka zin chhuak ka thiannu ka tlawh a, (an khaw lama ka kal chuan ka tlawh ziah) Pathian malsawmna dawngin in tha deuh a nei a, tui khawlna a neih that leh that loh ka zawt a, a lo la nei tha lo a, hmunhma a la nei zau a, siam a tum thu leh a tum dan te, kumkhuaa an tui tlan hna kangchat tawh thute min hrilh a, ka lawmpui lutuk a, tu emaw ang maia van ruah tui khawlna siam a tumnaah kala va kawhkual chiam ka chak a.
Khaw tinte u, tui lakna lui tha deuh, a fur a thala kang ngai lo in nei a ni thei e, tunah hian thal-va-ek-char-ah pawh la kang chat lo mah se, a hna a tlem tawlh tawlh tih chu in hre ngei ang. Kum hnih thum a liam leh chuan a kang chat ve mai thei? Kang chat dawn lo pawh ni se van ruah tui lo khawl chu a pawina a awm chuang lo ti r’u, chhungkaw zahawm, tuia mahni intodelhna nihna a ni mai. Chhungkuain van ruah tui khawlna tuizem/tuikhuah kan siam thei lo a nih pawhin chhungkaw eng emaw zatin intiamrualin emaw, a khawtlang anga tanrualin emaw, sawrkar hnik kher loin kan siam thei.
Tuisik hi a hlu! Kan nunna hnar a ni. Hmasawnna hrang hrang, inkalpawhna kawngpui, khelmual tha, vantlang hall nge in duh Nunna?
VAN RUAH TUI KHAWL
Get real time updates directly on you device, subscribe now.
Prev Post
Next Post