C. Zâma
India sawrkarin indo thlawhtheihnaa Aizawl a bomb champhaphak vawi 58-na kan lo thleng ta reng mai. Kan hriat angin March ni 1,1966-ah MNF chuan Mizoram independent a puang a, a puan atangin Mizoram hmun hrang hranga India sipai leh India force awmte chu MNF volunteer ten an bei a. An beih hmain hmun engemaw zatah inpe (surrender) turin an ngen a, ngenna ngai pawimawh lo te chauh an bei a. Aizawlah chuan tum anga thil a kal loh avangin Aizawla AR hmunpui chu March ni khat zan hian beih a ni lo va. Beih ni lo mah se, a tuk ni 2/3/’66-ah chuan khawlaiah mi veivak an tlem hle a. Chawhnu atangin Aizawl khawpui chu tumah khawlaia chhuah phal lovin curfew a ni. Zawlnei Jeremia tah hla a, mipuia khat thin khawpui kha, khawhar takin a thut tak chu tih ang deuh khan, khawlai chu a reh thuap mai a. AR leh AP curfew duty bak chu midang khawlaiah hmuh tur an awm lo.
Ni 2/3/’66 zanah Chanmari leh Zarkawt inrina laiah AR leh AP (Assam Police) patrolling-a kal chu volunteer-in an lambun a. Ni 3/3/1966 zan atangin AR hmunpui, Police Thana, Jail-te beih a ni a. Tuikhuahtlang, Sikulpuikawn, Civil hospital tlang leh hmun remchang dangah volunteeer ten tanhmun an rem a. AR ten Tuikhuahtlang tuizem atanga tui an lakna tui pipe chu tihchhiat a ni a, AR tui tlan ber chu a kang chat ta a ni. Tuikhuahtlanga tanhmun remte chuan a khat tawkin AR te chu aurinnaa auvin inpe (surrender) mai turin an ngen a, an inpe mai duh bik lo va. Tuikhura tui an chawi ngam tha ngam tawh bawk si lo va, an tui tlan ber atanga tui haw tur a awm tawh bawk si loh avangin an mangang hle a, thenkhat chuan inpek mai an duh tawh a.
Ni 4/3/’66 nileng leh zankhuain an inkap a, ni 5/3/1966 zing dar 10:00 velah India indo thlawhtheihna, an chhuan tawlawl (jet fighter) France siam Toofani 2 leh British siam Hunter 2 a vaiin 4 chu Aizawl khawpui chungah an rawn lang ta the the mai a. Toofani hi Tejpur leh Kumbirgram Silchar bul lawka hmunpui nei an ni a. Hunter hi Jorhat bula hmunpui nei an ni thung.Thlawhtheihna hian Tuirial lui dung an rawn zawh a, Paikhai zawn velah rawn kual chhuakin hmar zawngin an rawn thlawk a. Muthi tlang bulah her liam thlain Tuirial lui chungah chhim lam hawiin an thlawk leh a, Paikhai zawna rawn her kual lehin hmar lam hawiin an thlawk leh thin a ni.
An vawikhat thlawh kualnaah chuan engmah ti lovin nungchang tha awm takin an thlawk tlang a. Vawi hnih an thlawh kualnaah chuan Tuikhuahtlang leh a chheh vel chu puakrang silai lian chi Air Cannon-in duhtawkin an hawl a. Thinghnah a kah chhum te chu a leng chum chum a. Tuikhuahtlang a hawl hnu chuan bazar lamah an rawn thlawk phei a, Dawrpui bazar phei vel chu puakrang silaiin an tlir a. Ni 5/3/’66-ah Jet fighter 4-in tum 3 an han nuai rawn ta a ni a, pilot-in MNF ten thlawhtheihna kahna silai an nei lo tih an hria aniang, an ngampa hle a, hniam tê têah thlawkin an han leu kual vel a. Mihring an awm leh awm loh pawh ngaihtuah lovin inti champ taka leu kual pahin inte chu puakrangin an han tlir thin a. A tuk ni 6/3/’66-ah a bei nawn leh a ni.
Fighter ri chuan lei a rut a, sakei hahum aia ring zawkin a ri hum hum mai a. Air Canon-a duhtawka an tlirna kartut (cartridge) ruak chu boruakah a inthlar pat pat mai a. Air Canon-a tlir chu duhtawk lovin bomb an thlak a, rocket launcher-in an kap bawk a. Chu pawh chu la duhtawk lovin in halna bomb leh smoke bomb an thlak bawk a. A ri thuai thuai a, a ri zawt zawt a, a ri dur dur a, van lam panin meikhu dum pui pui a inpângawzial chho mup mup a, chu mi karah chuan mei a alh sen zuai zuai bawk a. Zawl khawpui chu a khurh hian a khur a ni ringawt mai a; Zofate Jerusalem, Zawl khawpui chu meivapah a chang ta a ni.
Bomb tlakna chu hmun tinah a khuar thliah thluah a, Rocket launcher tlakna pawh a khuar dem dum a, rocket launcher puak lova leia bur ngur te pawh a awm. Ar, vawk, ui, kel leh bawng thi te chu tual laiah an let pheng phung a, mihring pawh thi leh hliam an awm nual. Mipuiin Aizawl an chhuahsan hman hlauh a, chhuahsan hman lo sela chuan thi leh hliam an thahnem ngawt ang. Volunteer-te chuan LMG leh 303 rifle ringawta jet fighter beih chu thil sawngsawhlawt lo nia an hriat avangin an insaseng ta a ni.
Aizawl a beih ni tho hian Lungleia AR ho puih tumin an thlawk phei a, mahse AR leh BSF-te MNF kuta an lo inpek (surrender) hman a vangin puih ngaihna a hre lo va, an pui ta lo a ni. India sawrkar hian jet fighter a leklam hle a, heng khuate hi fighter nen a bei:
Khawzawl ni 6/3/’66-ah, Hnahlan ni 7/3/’66-ah, Sangau ni 8/3/’66-ah, Tlabung ni 9/3/’66-ah, Pukpui ni 13/3/’66-ah (Pukpuiah hian Volunteer pakhatmah an hmu lova, an hnuhma pawh hmuh tur a awm lo. Pu Laldenga khua a nih vang ringawta bomb a ni), ni 6/9/’66-ah S.Mualthuam leh Vartek kai, ni 31/1/1967-ah Hmuntlang, ni 23/3/’66-ah Bunghmun. Tualbunga India sipai camp MNA-in an lak (capture) khan Mawmrang tlang ngawpui a bomb a, puakrang silaiin a tlir bawk, |awizo daia MNA-in India sipai an lambun tumin Tuivawl luidung a bomb bakah puakrang silaiin a kap chiam a, Kawmzawla MNA in India sipai an lambun tumin MNA te chu Sertlangpui ngawah an awm ringin ngawpui chu a bomb a, puakrangin a tlir bawk a. Ngopa Tualbung khaw hluia MNA in India sipai an lambun tumin Sialkal tlang ngawpui hnuaiah an awm a ring emaw ni dawn ni, ngawpui chu puakrang silaiin an tlir chiam a, bomb a thlak bawk a. Hei bak pawh hi ngawpui leh lui dung a bomb a, puakranga a tlir chiam sawi tur a awm nual mai, Mizoram bomb hi an nuam tih zawng a niang!
-- Advertisement --
Thlang kawrvaiin Fighter rawn tirin,
Zawl khawpui sen mei an chantir e.
Zofa runpui nau ang nuihna:
Meivapah a chang zo ta maw.!
Thinlai nâ dam ni awm lo’ng e.